A l’é da vàire ch’i mostro piemontèis ant le scòle con ël programa ARBUT ëd Gioventura Piemontèisa, e a më smija dròlo esse ‘ncor sì a spieghé “ël përchè”, squasi a giustificheme. E, pura, a l’é parèj. Gnun a së smaravija che a l’Università ‘d Turin a-i sia ‘n professor ëd sànscrit e nen un professor ëd piemontèis. Peul desse përchè ‘l sànscrit a-i é pì gnun ch’a lo parla da ‘n bel pò… e ‘l piemontèis cheidun a lo parla ancora… fòrse a speto ch’i sio tuti mòrt e peui a lo studieran coma na bela lenga d’antan.
J’ansegnant seri ‘d piemontèis (coma – im penso – qualsëssìa ansegnant ëd lenghe) a l’han gnun-e mire anacronìstiche, nì polìtiche nì lenghìstiche, ma nòsta lenga a l’é an camin ch’a së smòrta. As parla tuti ij di d’ecologìa, ma as dësmentia soens che l’òm, con soa coltura e soe tradission, a fà part integrant ëd l’ambient. Ancheuj, mosté piemontèis a veul dì trasmëtte l’ardità dij nòsti cé, salvé nòste rèis, nòste tradission, nòsta coltura, nòsta literatura milenaria, nòsta identità e nòsta lenga, përchè la lenga a l’é l’ànima d’un pòpol. Se na lenga a së smòrta, a-i meur tuta na siviltà e sòn a l’é ‘n gròss dëscàpit nen mach për un pòpol, ma për tuta l’Umanità.
A l’é da vàire che a serco, an tute le manere, dë spantié na sivilisassion mondiala, superficiala e monòtona, ëd fene dventé tuti istess, tute fotocòpie ancutìe e acrìtiche e a l’é lòn che tuti – nen maca ij Piemontèis – a duvrìo difende soa diversità e soa originalità. La diversificassion a l’é na vera richëssa dla natura e a l’é – boneur – sfrondà. Un pais ch’a l’ha vàire paisage, vàire color, vàire savor, vàire tradission e vàire lenghe a l’é bin ësgnor.
Mosté piemontèis ancheuj a veul dì mosteje a nòste masnà soe rèis, deje la cossiensa ‘d soa “originalità”, mosteje che nen tuti i duvoma, për fòrsa, esse idèntich, bele che tuti a van rëspetà, da già che le diverse colture a l’han tute l’istessa importansa.
Nòsta società a l’é minca di pì multiétnica e milaforme e a l’é essensial che le masnà a sio costumà, già dai primi agn dë scòla, a pijé cossiensa dl’esistensa d’àutre colture, a conòsse e aceté ij “divers” e sòn a l’é stàit capì da la pì bon-a part ëd j’ansegnant; ma la neuva e ‘l mérit dël programa ARBUT a l’é ch’a venta conòsse j’àutre colture, ma sensa dësmentié la nòstra, cola dël pais anté che le masnà a vivo: ël Piemont. E sòn, belavans, a l’é squasi mai tënù an cont. As parla vàire d’integrassion coltural an tuti ij programa didàtich, ma as consìdera nen nòsta coltura… A sta mira a sarìa pì che normal ciamesse “lòn ch’a l’é” ch’i voroma integré. Mosté piemontèis ancheuj a veul dì deje a nòste masnà la cossiensa dle rèis, përchè a peusso confrontesse con j’àutri, baratanda, a la pari, conossense, costume e anformassion, sensa lassesse condissioné, sensa imité j’àutri coma ‘d sumiòt o, al contrari, arfusé tut e tuti. A veul dì trové ‘d comparassion con d’àutre lenghe e d’àutre tradission, për cissé l’anteresse dij cit e përchè gnun as senta butà da part, sercanda ‘d sormonté le diferense naturaj ch’a-i é ant le scòle.
Ij perìcol a rivo da la pòv e da l’ignoransa, nen da la cossiensa d’esse “ùnich e divers” (e divers a veul pa dì esse mej o pes che j’àutri).
Mosté piemontèis ancheuj a veul dì ten-e anvisca na stèila ch’a arziga ‘d meuire… ansema a vàire d’àutre stèile.
