A l’é ‘l Sermon ch’a spiega l’ànima, la part ëspiritual ëd l’òm, sempe an contradission con jë bzògn dël còrp.
Da sotligné a-i é la comparision dla nata (sùber) con l’ànima e dël piomb con ël còrp: lòn che la Cesa a disìa antlora, a lo dis ancor adess.
Fratres karissimi, hodie celebramus sanctam
nativitatem Christi secundum carnem. Seignor, oi
celebrem la sancta natività del nostre Seignor Iesu
Christ segun la car. Or devem esgarder e
perpenser en nos meesme quan grant fo
la misericordia de nostre Seignor vers hom plus que
vers nuilla creatura que el fees. La premera
creatura que el fei si fo angel, si cum dit liber
Sapeintie: Prior omnium creata est sapien-
cia; car de sutil e de invisible substancia
la criè, zo est de se meisme. Sic um dit Ezechiel,
propheta del mal angel: Tu signaculum simi-
litudinis, plenus sapiencia et perfectus decore,
in delicijs paradisi Dei fuisti. Omnis lapis pre-
ciosus operimentum tuum: Sardius, topacius, cri-
solitus, onix, berillus, carbunculus et smara-
gdus. Tu fos seignal de la semblanza
Deu, plens de saver e de perfeita beltà,
e el deleit del paradis de Deu fos. E questa
creatura per orgoil qu’ela of si chai, et de an-
gelo factus est diabolus. Or apres si crià Deus
home del limun de la terra. Quare de li-
mo fecit? Aiostè visible materia
cum l’envisibel zo est la car cum l’arma.
Car sola invisibilis substancia voluit
per se subsistere; mixta est lutea materia,
ut non posset elevari in proterviam, zo est
superbia gravata fragili materia. Car
la substancia angelica per levità e per la
gran beltà e per lo sen chai en orgoil.
Or nostre Seignor si a aiostaa l’arma qui est
invisibel e lef cum la carn qui est pesant.
Quare hoc fecit? Per zo que l’arma per grant
travail muntas a quella gloria dun
lo mal angel chai per orgoil. Aisì est fait
l’omen cum est la rei del pescaor; car ela
a lo suber qui est lef, e si a lo plum qui est pesant.
Or la rei, quant om la met en l’aiva, lo suber
qui est lef noa desure, e lo plum qui est pesant va
al funt. Eisament est l’ome fait. Lo suber
significa l’arma, qui est faita de lef materia e vol-
drea ades anar en sus a sa natura. Lo cors
trait ades en ius ad inferiorem substanciam,
zo est la terra. Si cum Deus dist a Adam: Terra es et in
terram ibis. Zo est: Terra es segun la carn, e a
las terrenes choses torneras dun tu fos fait.
Or aqueste doe chose, l’arma e lo cors, si son
contrarie. Si cum l’Apostol dit: Spiritus con-
cupiscit adversus carnem et caro adversus spiritum,
ut non que vultis illa faciatis. E per zo fis Deus ho-
me de doe contrarie substancie. Si cum dit saint
Gregoris en son libre qui a num Dialogus: Tres
Spiritus condidit Deus: unum invisibilem et ra-
cionalem, quod est angelus; alium invisibilem et
carne tectum et racionalem et mortalem, id est homo;
tercium bestia, que carne tegitur et est irracionale
et mortale et cum carne deficit. Saint Gre-
goris fait metaforam en son liber e dit que
trei esperit fei Deus. L’un si est invisibel e
racional e no morrà, zo est l’angel.
L’autre si est hom, qui est vestì de carn e est ra-
cional e mortal. Lo terz si est la bestia, qui
est muta e mortal e la carn e l’esperit, e non
a rasun. Or l’om si est antre l’angel e la
bestia, zo est antre la via e la mort; car l’an-
gel non morrà ia, e la bestia est mortal. Or
lo mal angel per sa folia si perdè la vita perpe-
tual, e si esdeven mort eternal, e si donè
a home mort per envia que el of, quant el sof
que si fragel chosa cum hom est devea mon-
ter en la gloria dun el era chait. Trovè en-
geig contra l’om per subiectam creaturam, zo
fo lo serpent e la femena; car per si sol no’l
porraf aver engeignà. E per zo se mis en
creatura mua, zo fo serpent, qui erat cal-
lidior cunctis animantibus. E per aquela creatura
qui era sot l’om engeignò l’om e parlè
a la femena qui era faita de l’om, et ita seduxit.
Car zo dis saint Pol: Vir non est seductus,
set mulier. Zo dis que l’om no fo mia enge-
ignà, mas la femena. E per zo secundus
Adam, zo fo Crist, vicit eum per la carn, qui
est vil chosa e fra gel si cum est femena.
D’aquel meesme engeig de que el venquè
lo premer Adam en paradis victus est
a secundo Adam, zo est Christ, quando carnem
accepit ex virgine Maria senz pecà.
Car lo plum, zo est la carn qui fo pesant,
descendè ius el perfunt, e la deità remas
desore, si que de nulla part no pot
escamper lo diavol qu’el no fos pres, si cum
lo peisun no po escamper de la rei qui est
ben armaa. Si cum dit Iob: Proprio a-
mo captus est Leviathan, zo est lo diavol.
Cum lo so meesme engeig fo pres; car carn
descevè, e per carn fo pris. Car unque
la deità no pot conoistre, si per sospei-
ta non. Si cum cointa lo Vangeli d’un
hom qui fo amenà davan Iesu Christ, qui
avea una legiun de diables el corp.
Si lor comandè que il s’en exissen, e il s’en
eisirent criant e disant: Quid nobis
et tibi, fili Dei? Venisti ante tempus tor-
quere nos. Il no’l diseron mia per zo que il
lo savesen certanament, si no per suspei-
ta. Aisì fo la deità coverta de l’uma-
nità cum est lo soleil del nuvol, mas
tota via fai clartà e illumina la terra
e plus lo cel. Seignor frare, la sancta na-
tività di Christ devem celebrer cum
grant ioi, e si devem preher nostre Seig-
nor Iesu Christ que el la nos concea si ce-
lebrer que lo cors e l’arma qu’el en nos mes
e per la qual el recevè passiun e mort
e vols eser iudicatus, quant el vendrà
iuger lo munt, que nos a la soa destra
part siam asis, e que nos possam oir la
soa dolza voz : Venite, benedicti patris
mei, percipite regnum, quod vobis paratum
est ab origine mundi.
Version an piemontèis modern ëd Renata Capello
Car ij mè frej, ancheuj i selebroma la Santa
nassensa dël Crist sëcond la carn. Sgnori, ancheuj
i selebroma la Santa Nassensa ‘d Nosgnor Gesù
Crist sëcond la carn. Ora i dovoma vardé e
bin medité adrinta ‘d noi lòn ch’a l’é stàita granda
la misericòrdia ‘d Nosgnor anvers l’òm, pì che
anvers j’àutre creture ch’a l’ha creà. La prima
creatura ch’a l’ha fàit a l’é stàit l’àngel, parèj com a dis ël lìber
dël Savèj: Dnans ëd tute còse a l’é stàit creà ‘l savèj;
a l’ha crealo ‘d carn fin-a e ‘d sostansa invisìbila,
visadì ‘d chiel midem. Com a dis Esechiél,
profeta dl’àngel malëgn: Ti sigil ëd simi-
litùdin it j’ere stàit pien ëd savèj e ‘d dignità përfeta
ant le delissie dël paradis ëd Dé. Minca na pera pres-
siosa a l’era stàita sò rivestiment: Sardòniss, topass, cri-
sòlit, oniss, beril, carbuncli esmerald.
Ti ‘t ses ëstàit ël segn ëd la sembiansa
‘d Dé, pien ëd savèj e ‘d blëssa përfeta;
ti ‘t ses ëstàit ël pì car dël paradis ëd Dé. E costa
creatura, për l’orgheuj ch’a l’ha avù, a l’é tombà, e da àn-
gel a l’é cangiasse an demòni. Pen-a apress Dé a l’ha creà
l’òm da la pàuta dla tèra. Përchèa l’ha falo ‘d
pàuta? A l’ha giontà la materia visìbila
con l’invisìbila, visadì la carn con l’ànima.
Përchè për l’eternità a l’ha vorsù mach la sostansa ch’as
vëddìa nen e la materia a l’é mës-cià e ampautà,
ëd manera ch’as peussa pa alvesse aroganta, visadì
na superbia pì anlordìada na materia meusia. Përchè
la sostansa angélica për lingerëssa, për la
gran blëssa e për sust a l’é tombà ant l’orgheuj.
Ora Nosgnor a l’ha giontà l’ànima, ch’a l’é
invisìbila e legera, con la carn ch’a l’é greva.
Përchè ch’a l’ha fàit lòn? Përchè che l’ànima con gran
tribulassion a monta a cola glòria dont
l’àngel malëgn a l’era tombà për orgheuj. Parèj
l’òm a l’é fàit tan ‘me la rèj dël pëscador; përchè costa
(a l’é fàita) ‘d nata ch’a l’é legera, e ‘d piomb ch’a l’é grev.
Ora la rèj, cand che l’òm a la buta ant l’eva, la nata
ch’a l’é legera a noa an sla fior e ‘l piomb ch’a l’é grev a va
a fond. L’òm a l’é fàit franch parèj. La nata
a veul dì l’ànima, ch’a l’é fàita ‘d materia lingera e a vu-
rërìa sèmper andé an su (conforma) sua natura. Ël còrp
a la tira giù a la sostansa inferior,
visadì a la tèra. Parèj coma Dé a l’ha dije a Adam: Tèra it ses e ‘nt
la tèra it andras. Visadì: it ses tèra sëcond la carn, e a
le còse dla tèra it artornras andova ch’it ses ëstàit fàit.
Ora coste doe còse, l’ànima e ‘l còrp, a son
contrarie. Parèj com a dis l’Apòstol: Lë spìrit a
sent ëd desideri contra la carn e la carn contra lë spìrit,
an manera che ti ‘t fase nen lòn ch’it veus. E për lòn Dé a l’ha fàit
l’òm ëd doe sostanse contrarie. Parèj com a dis San
Gregòri ant sò lìber ch’a l’ha nòm «Diàlogh».
Dé a l’ha creà tre Spìrit: un invisìbil e ras-
sional ch’a l’é l’àngel; n’àutr invisìbil e
vestì‘d carn, rassional e mortal, ch’a l’é l’òm;
ël ters a l’é la bestia, ch’a l’é vestìa ‘d carn e a l’é irassional
e mortal e a meuir con la carn. San Gre-
gòri a fà na metàfora ant sò lìber e a dis che
Dé a l’ha fàit tre spìrit. Un a l’é invisìbil e
rassional e a murirà mai, visadì l’àngel.
L’àutr a l’é l’òm, ch’a l’é vestì ‘d carn e a l’é ras-
sional e mortal. Ël ters a l’é la bestia ch’a
l’é muta e mortal ant lacarn e ant lë spìrit, e a l’ha pa
la rason. Ora l’òm a l’é trames l’àngel e la
bestia, visadì trames la vita e la mòrt, përchè l’àn-
gel a murirà mai e la bestia a l’é mortal. Ora
l’àngel malëgn, për na soa matan-a a l’é përdusse la vita
eterna, ch’a l’é vnùita a esse mòrt eterna, e a l’ha donaje
a l’òm la mòrt për l’anvìa ch’a l’ha avù, cand ch’a l’ha savù
che na còsa sì dlicà com a l’era l’òm, a dovìa mon-
té a laglòria dont chiel a l’era tombà. A l’era decidusse d’an-
gané l’òm a travers na creatura sogetà, visadì
‘l serpent e la fumela, përchè mach con ij sò mojen a l’avrìa pa
podù angané. E për lòn a l’é butasse andrinta a
na creatura muta parèj dël serpent, ch’a l’era pì
espertëd tuti ij vivent. E a travers cola creatura,
ch’a l’era sogetà a l’òm, a l’ha anganà l’òm e a l’ha parlà
a la fumela ch’a l’era fàita dla sostansadl’òm, e chila a l’ha tirasslo dapress.
Përchè sòn a dis San Pòl: L’òm a l’é nen ëstàit anganà,
ma la fomna. Visadì a dis che l’òm a l’é pa stàit anga-
nà, ma (a l’é stalo) la fomna. E për sòn lë scond
Adam, visadì ‘l Crist, a l’ha vagnalo a travers la carn, ch’a
l’é còsa vil e dlicà parèj dla fumela.
Ëd cola midema tromparìa ch’a l’ha dovrà për vagné contra
‘l prim Adam an paradis a l’é stàit batù
da lë scond Adam, visadì dal Crist, cand ch’a
l’é nassù da Maria Vèrgina sensa pëccà.
Përchè ch’ël piomb, visadì la carn ch’a l’é stàita greva,
a l’é calà giù ‘nt ël përfond, e la divinità a l’é rëstà
dëdzora, siché da gnun-e part a peul
ëscampela ël diav sensa ch’a lo ciapo, parèj com
ël pess a peul nen ëscapé da la rèj ch’a l’é
bin robusta. Parèj com a dis Giòb: con sò amon
a l’é stàit ciapà Leviatan, visadì ‘l diav.
Con soa midema tromparìa a l’é stàit ciapà; përchè con la carn
a l’ha anganà e a travers la carn a l’é stàit pijà. Përchè mai
la carn a peul conòsse la divinità, si nen për ipòtesi.
Parèj com a conta l’Evangeli, ëd
n’òm ch’a l’era stàit ëmnà dnans a Gesù Crist, ch’a
l’avìa na legion ëd diav an còrp.
A lor a l’ha comandà ch’as n’andèisso via, e lor
a son andassne an crijand e an disand: Lòn ch’a serv
a noi e a ti, òh fieul ëd Dé? It ses rivà dnans dël temp për
tormentene. A l’han pa dijlo përchè ch’a
lo savèisso ‘d sigura, ma mach për ipòtesi.
Parèj la divinità a l’é stàita coatà da l’uma-
nità, parèj dël sol da le nìvole, tutun
a fà ciairëssa e a anlùmina la tèra
e ‘l cel ancor ëd pì. Sgnorifrej, la santa Nas-
sensa dël Crist i dovoma selebré con
gran gòj, e i dovoma preghé Nosgnor
Gesù Crist ch’an conceda parèj ëd se-
lebré col còrp e l’ànima ch’a l’ha butaje andrinta,
che a travers ëd chila a l’ha arseivù passion e mòrt
e a l’ha vorsù esse giudicà; e cand ch’a vnirà
giudiché ‘l mond, che noi i peusso esse sëtà a soa drita
e scoté
soa vos dossa: Vnì, benedì da mè Pare,
arsèive ‘l Regn, che për vojàutri a l’é stàit prontà
da l’orìgin dël mond.