«A s’agiss d’un mëssagi ‘d duvertura – a dis ai giornaj l’assessor Viérin – ël patoé a l’é la lenga dij nòsti cé, l’espression ëd nòste rèis, ma ant l’istess temp a l’é lenga d’antegrassion ch’a përmet bele a chi ch’a l’é nen d’adoss valdostan-a d’arconos-se an costa comunità e ant ij sò valor».
Con cost ëspìrit la Region Autònoma dla Valdosta a anviara l’organisassion dij cors ëd formassion për j’ansegnant ch’a veulo amprende a mosté ‘l francoprovensal e l’alman walser a j’ëscolé. Con un sucess inmedià, a-i era da chërdlo [dé n’euj al proget an sël sit ëd la Region e ansima col dël Guetset Leungueusteucco]. Cors preliminar dë 78 ore a parte dai 3 dë stèmber 2012 e doi cors opsionaj per l’ansëgnament ëd la lenga (84 ore) e për j’atività d’animassion (78 ore) a parte da novèmbër. Dai 21 ëd gené 2013 j’esam për l’abilitassion.
Serti giornaj “italian” a l’han nen vorsù cheuje la serietà dël mëssage e a l’han campalo an slë scandolìstich relegand sa neuva ant ël quàder dle “curiosità”, campandlo an sël tifo partìtich e arveland fin-a na gròssa impreparassion dij nòsti aministrador.
L’ùltim ëstudi dl’IRES an materia a l’ha fane savèj che an Piemont le famije a pro dl’ansëgnament ëd le lenghe stòriche a scòla a son lë 75%, un përsent fin-a pì àut che an Friul-Venessia Giulia. Për contra la Region a l’ha abolì tut sostegn a cost ansëgnament. La lenga piemontèisa, ancora fòra da l’arconossiment an càusa ‘d n’imposission dla cort costitussional ëd Roma ëd franca marca totalitaria, a l’é la sola che ancheuj a dëv seurte an silensi (gnun ch’a na parla, gnanca ij piemonteisista) da la pòrta dla scòla. Gnanca la Region Autònoma dla Valdosta a l’ha pensaje, bele che ‘l piemontèis a sia ancor bin parlà ant la Vallée (an ruin-a vertical, da già che la Région a fà ‘d tut për neghene fin-a l’esistensa ansima sò teritòri).
Dëdlà ‘d sa polémica, la Region Piemont, an tërdes ani, a l’é mai rivaja a atende ij livej ëd serietà e d’organisassion dël prim ani d’anviarura ‘d soa antica “provinsa” valdostan-a – segn vuajant ëd mancansa d’antendiment e ‘d coa ‘d paja – sernend fin-a dal prim moment d’ëspataré ‘d contribussion ansima na partìa d’associassion, tajandne peui via na fëtta a l’ani fin-a a fela dësparì. Mai a l’ha vorsù pijesse për dabon la responsabilità ‘d n’arvendicassion ëd soa competensa esclusiva an sla scòla e la formassion, dzortut për lò ch’a rësguarda la coltura original e autòctona. Mai a l’é oponusse an manera seria ai ricors dël govern sentral, nì a l’ha mai tnuje bòta a la cort costitussional. A l’ha semp avù pì car stessne doi pass andarera e fé tut ciuto da “ufficiale pagatore”, con la consiensa a pòst e ij vot an bërnasca (pa vèra, ex-assessor Leo?).
Adess che la “festo” a l’é finìa e ch’is prontoma – svantajand lë stendal ëd n’ëstat che gnanca a veul sente parlé dl’esistensa d’un pòpol piemontèis – a ‘ndé mangé anté ch’a spuvo j’òche, noi i soma ancor an camin a susté – bela grassia! – che la lenga piemontèisa a sia giontà andrinta ‘l test ëd na lej ëstatala andova ch’a-i é gnanca pì le frise. Lòn ch’a l’han dane tute ste bele ideologìe? Un mond ëd paròle, che ‘l significat ancheuj i lo savoma gnanca pì, e gnanca un-a ant la lenga ‘d nòsta gent.
Piemontèis a scòla, tàula dj’ansëgnant, formassion, mojen didàtich… tute ròbe ch’i l’oma tirà fòra dël 1998. Ancheuj i l’oma na pugnà ‘d mosche, e a l’han fane perde pì ‘d des ani. I l’om-ne rason s’i dijoma che a nojàutri la passiensa a l’é scapane? A son an camin a dene la preuva, la pì part dij nòsti rapresentant polìtich (pa tuti, a-i na j’é ch’a-i chërdo, e i-j conosse bin), che nen mach a lor ëd nòsta identità piemontèisa a-j n’anfà gnanca në stiss, ma a son fin-a contrari, a l’han tëmma che peui a-j càndido pì nen a le votassion.
S’i l’oma tòrt i soma pront a fé l’emenda: àora i së spetoma che la Region dël Piemont a fasa l’istess ëd soa colega dëdlà dël Gran Paradis. E i voroma gnanca sente parlé dle bale sla region autònoma e sl’arconossiment ëd la minoransa linguìstica piemontèisa. Ëd temp a l’han avune, e noi i soma stofi ëd dovèj tiré (a l’é nen cost nòstr travaj) a stopé ij përtus ch’a lassa un mond polìtich piemontèis për la pì gròssa part impreparà e inconsient.