Na lession ëd lenga
Luisin Bërnard
Pen-a ch’a fiocava, ël longhdòira as trasformava ant un patinoar riservà a nojàutri student dël Ginasio. Spassios ‘ma ch’a l’era a l’amboch ëd piassa IV Novèmber, ël longhdòira as prëstava për marcheje quatr o sinch piste che – a fòrsa ‘d glisseje ansima con jë scarpon – a dventavo ‘d véder.
Antlora a ancaminava l’amusament pì tapagios che un a peussa anmaginesse. I pijavo l’andi andova che la fiòca a l’era ancor molzin-a e frësca, peui, al prinsipi dla pista giassà, is campavo a pansa mòla con la cartela pogià a l’ëstòmi. I partìo anlora parèj ëd fusëtte, tra ij batiman e le crijade ‘d cissagi dij compagn ch’a no dirigìo ‘ma ch’as men-o ij beu: “Cisste!” për dine d’ësquaré a drita, e “Tale!” për fene drissé a gàucia. Le piste a j’ero larghe mes méter, ma a l’era malfé përcorje për tuta soa longhëssa ‘d na quaranten-a ‘d pass, dëstèis an sla cartela, le ponte dle scarpe ch’a sfrisavo la giassa ma sensa tochela, ij brass ëslargà an sij fianch për manten-e l’echilibri e nen ëscarté da gnun-e bande e andé a antampesse andrinta a la fiòca spëssa an sle doe còste. Ël “tifo” dij present a spriciava fogos, bon da capisse. Coj ch’a rivavo a fé tuta na pista fin-a al fond sensa scarté, e a finìo con la testa ant ël baron ëd bianca ch’a marcava ‘l termo, a j’ero aclamà campion e considerà ij vasco, da traté con rësguard e amirassion.
Ël divertiment a durava pòch, tutun. La prima matin dòp la fiocada a andasìa tut bin, ma pì nen la sconda. Coma ch’i rivavo an sël longhdòira, mes’ora anans ch’a sonèissa la “nojosa”, la ciòca ch’a prevenìa la ciusa dël porton ëd la scòla, ël cap ëd le vardie sìviche a l’era già là a spetene. I fasìo finta ‘d gnente e tiravo drit. S’a l’avèissa mai cucà quaidun a sghijé e bate le piste ‘d giassa, beh, i l’avrìo ancontrà ‘d guaj pitòst fosonant!
Is n’andasìo antlora a fene dj’àutre daré dël Castél, ma i savìo già ch’a sarìo mai stàite bele, seulie, drite e glissose ‘ma an sël longhdòira. La matin ëd le gare scariolòire (ch’a podìo magara esse dontrè matin, se ‘l cap ëd le vardie a l’era cogià con la costipassion che an tuta inossensa e sensa la mìnima malissia… i j’auguravo), i intravo an classe pien d’entusiasm, d’alegrìa. Fin-a ‘l “lungo e magro professor d’italiano che quasi odiar mi fece il divo Dante” ‘ma i parafrasavo la poesìa famosa ‘d Milio Praga, a no smijava pì simpàtich dël sòlit.
A l’era ‘n giovnòt (për nojàutri: un “befano” o un “grisantem”) ëd vintequatr o vintessinch ani, un bël òm, drit, mairolin, ma pien ëd salute, ij cavèj rissolin, toscan fin-a a la miola. A s’ësforsava ‘d mostrene l’italian con passiensa e art, ma as ëscontrava con ëd birichin ëd piassa ch’a-j dasìo ‘d bél fil da tòrze.
A l’avìa però ‘n gròss difét: a vorìa pa sentne parlé an piemontèis tra ‘d noi compagn, nì con ij bidej o con ij nòstri parent dëdnans a chiel. Ansi, a pretendìa che fin-a antëcà i parlèisso italian. Disposission polìtiche ch’a vnisìo da Roma, a disìa… Vira voltà, a crijassava ch’a l’avìa mai trovà na gineuria andissiplinà parèj ëd nojàutri (e a l’era magara vèra), ch’i provavo gnun rëspét për gnun (e a l’era assè vèra), ch’i j’ero dé “scarponacci” ch’a praticavo pa ‘l bël deuit (ma a l’era nen colpa nòstra se d’invern ij parent a podìo pa catene d’ëstivalòt da galantin ëd sità); a finìa sempe j’arbuf con na surtìa bin dròla: “Voi Piemontesi siete soltanto capaci a bere “bote” di barbera”! A vorìa dì “bote”, ma a prononsiava pròpi “bòte”.
Noi is fasìo nen d’ëscrupoj da beatej, e is butavo a rije ‘ma ‘d mat. E chiel a tacava torna dal con al ron.
I sentìo pròpi pa na gen-a fòla për ësto professor d’italian. A no smijava ‘n sèrber sensa gnun-e pietà mach an aparensa, vnù a Susa da sò pais dle colin-e fiorentin-e për fene dané, për rompne ij ciap e gavene la gòj ëd vive…
Im arcòrdo che na vòlta, an sconda Ginasio, a l’avìa dane ‘n tema an classe: “Nobiltà dei mestieri artigiani”. Mi i j’era angagiame a parlé dël ciavatin ch’a stasìa a randa ‘d ca mia. A na mira, duvend dëscrive com a travajava sto ciavatin, sustandme an antìssip ël dëspét dël professor, im buto a scrive ch’a cusìa dë scarpe bele, “non delle crinade”. I peule anmagineve ‘l séguit! Për savèj còs ch’a l’era na “crinada” a l’é anformasse da la professorëssa ‘d latin, ch’a l’ha rësponduje an rijand da chërpé.
A l’avìa arfrlame 5, ëdcò për d’àutre “indecense lenghìstiche”. Quand ch’a l’han ciairije ‘ma ch’as virava an italian la paròla “crinade”, a l’ha torna ciamame andaré ‘l feuj ch’am tocava fé sotsigné da mè pare, a l’ha dëscancelà ‘l 5 e marcà gròss mesa pàgina ‘n bël 3.
Le scaramusse tra ij gabassin ëd la 2a e sò professor d’italian a l’han seguità tut l’ann ëscolàstich. I corìo vers l’ultima sman-a ‘d lession e ‘l nòstr a l’era dventà pì màir e patì ancora. A dovìa mangé tanta ‘d cola rabia! Giumai nòstra sòrt d’ëstudent, bon-a o grama ch’a fussa, a parëssìa: i duvinavo già chi ch’a l’era promòss an 3a e i podìo arlamé, comsëssia, la tension ëd cole giornà fataj.
“Fomje n’ëschers al professor”?
“Alé”!
“Scrivomje na litra ‘d ringrassiament farsìa ‘d mòt an piemontèis”?
“Dàj, dàj”!
Òj, i l’oma pròpi scrivujla cola litra. I l’oma faje ven-e le lerme a j’euj dal ghignon.
A l’ha mandà a ciamé mè pare. Mach ël mè: a l’avìa arconossù stil e caligrafia dël… libelista.
Con l’aria bin meusia, a l’ha contajla coma ch’a bzognava e mi, a testa bassa, ch’i fasìa finta d’esse pentì e confus antramentre che mè vej, impassìbil, a lo scotava e minca tant am adressava d’uciade al fulmicoton.
Finì ch’a l’ha avù ‘l professor d’arbufeme, mè pare a-j fà segn che a l’ha bin capì. Peui as buta a parlé chiel, con soa vos pasia ma franca. An bon italian, as capiss.
“I provëdrai mi a punì sto vorien për avèje mancà ‘d rëspet, për avèj pijà sotgamba l’ëstudi e la bon-a creansa. I lo castighërai për nen avèj studià e amprendù coma ch’a dovìa l’italian. I son d’acòrde con chiel, monsù ‘l professor, che, për capisse an costa Italia neuva, fàita da pòch, a l’é giust ch’i parlo tuti l’istess lengagi. Ma, per lòn ch’a rësguarda ‘l piemontèis, a fà bin na desen-a ‘d generassion ch’i lo parloma a ca nòstra (prima i parlavo fransèis). A l’é la lenga ‘d nòstre mare, e da nojàutri as dis: “Parla coma toa mare a l’ha mostrate”! A val ëdcò për mè fieul. A l’é la lenga ‘d nòstra coltura, e i në soma fier. A seguitërà a parlela ‘dcò sto morfél”!
Fòra dla scòla i son ciapame quatr ëscopasson ëd coj ch’a fan época.
“An italian, për ij maleducà tròp ëspiritos, as ciamo “schiaffoni“, am grogner ël gris anrabià. An piemontèis “sgiaflon” o “palaviré”: sern ti”!
Malgré ij papàver, im sentìa orgojos d’avèj un pare parèj!