Bep Ross (1935-1995)
Bep Ross a l’é stàit un dij poeta pì ispirà e vajant ëd la literatura piemontèisa. Già sìndich dël Borgh (San Dalmass), a l’ha scrivù an piemontèis e an provensal.
Ativista angagià dla coltura piemontèisa, soa euvra a l’é spatarà ansima a d’arviste e d’armanach; na part a l’é cujìa ant ël volum Bàuss (1989).
• • •
L’arcòrd ëd Bianca Dorato
(da La Slòira, N.4, dzèmber 1995)
«Vegliai insonne, come il passero solitario sul tetto». Anans d’arcordé cost verset dël Salm, Teresa d’Àvila a l’avìa dit: «Molto spesso, da un momento all’altro, l’anima si sente presa da un desiderio che non saprei dire donde venga, e a causa di tale desiderio, che la penetra tutta in un solo istante, essa comincia penosamente a soffrire, perché si sente così al di sopra di se stessa e di tutto il creato, e Dio l’ha distaccata talmente da ogni cosa terrena, che, per quanto possa andarne in cerca, le sembra che in terra non ci sia nulla che le possa star comunque vicino, né essa lo vorrebbe, perché l’unica cosa che vuole è morire in quella solitudine» (Santa Teresa d’Avila, Vita, Rizzoli, Milan, 1962, pp. 145-6). Ël desert, giusta: ël leu fros anté che De a l’é ancor ëstërmà, e tuta àutra còsa a l’é già lontan-a e përduva. Dëdsà dël desert, a-i é la vita ‘d sempe, j’amicissie, la bin, le gòj e le tribulassion ëd minca di; e, dedlà, a-i e l’àutr mond, l’anvisìbil, la facia ‘d De. E, ant ël solengh ëd l’abandon, ant ël desert, l’ësvantesse dl’ànima, sël cò ‘d chila midema e ‘d tut: «Vegliai insonne, come il passero solitario sul tetto».
Cost desert, l’ànima ‘d Bep Ross a l’ha conossulo e a l’ha travërsalo. Così sol, chiel che sol a l’era sempe stàit, a l’era smijame l’ùltima vòta ch’i j’ero ancontrasse, a stèmber, a Clavzan-a; ël solengh ëd chi che a l’ha già sobrà tut anliura, tut atacament a le përson-e e a le còse, e a l’é anandiasse për na drera mal fé e dolorosa, anté che gnun a peul compagnelo. So bèich a l’era pì nen për noi, ma a vardava drinta ‘d chiel midem, a sò destin, a col lindal che a sarìa spalancasse dëdlà dël desert: e tuta la bin che noi i-j vorìo, e che chiel an vorìa a noi, a l’era, an col moment, muta e frema e pa bon-a a esprimse, anreidìa coma na fiorìa ‘d galaverna anans che a-j riva ‘l sol.
E ora, i veuj dì che, finìa cola longa stra ‘d Calvari che a l’avìa fàit sò solengh pì ancreus e pì lontan, cola bin nòsta e soa a peul torna arviscolesse e brandé, da già che tut a finiss, tut a vanta via, tant le gòj coma le tribulassion, ma l’Amor, mach l’Amor a resta, l’Amor, che a l’é De. E an De i podoma ora esse davzin, chiel e noi: ël sol a l’é rivà, e la galaverna a l’e fasse rosà bondosa.
Da vàire agn mi i conossìa Bep Ross? Da na vinten-a, mi i chërdo: a l’avìa tocame sùbit soa figura amponenta, la statura che a sobrava tùit, la barba barossa, la forma massissa che a dasìa a chi che a-j ëstasìa davzin un sens ëd forsa e ‘d pas ansema, coma na rochera, coma ‘n rampar. E, pì che tut, a l’avìa tocame sò savèj ancreus. Për mi, Bep Ross a l’era, scasi, l’ancarnassion ëd soe valade, ëd soe montagne; chiel a na savìa le bëcche, e ij combaj e ij senté, a na conossìa la stòria e ‘l savèj segret, col ëd le gravure sle pere, col ëd le mistà marcà a cotel an sj’utiss e sle mobilie ‘d ca, ël savèj dël sol e dla lun-a, dla giassa e dij ròch, ël savej përdu. Anans d’esse òm d’ëstudi, chiel a l’era stait bërgé: e donca, anans ëd lese ij lìber gròss, chiel a l’avìa visà j’ëstèile e ij pasturaj e le bes-ce – pa gnun savèj a l’é coma cost, cheur ëd tut savèj. Për mi, Bep Ross a l’era tut sòn, ant n’amicissia pressiosa, e tutun lontan-a, përchè ant l’ancreus ëd sò cheur chiel a l’era n’òm sol.
Tute soe poesìe a son pien-e d’amor e ‘d bin për tùit – e tùit i soma stàit anrichì dai tesòr ed soa ànima – e tutun, sempe, ël sò a l’é ‘n marcé solengh për ëd leu solengh, n’arserca, na meditassion, miraco sempe ‘l tasté na spin-a drinta a na ferìa duverta.
Enfroubouihà
ent’ en viroui sarvage,
me uno ghespo mato
ent’en vèire,
les journ dal temp
han virouihà.
Meq uno pihà
s’es marcà ben dreccho:
quouro lou cur
pouderous
la trassiro d’amour
ne semouniho
senço navisar
qu’a la vinco dal viol,
esclento
esperavo la doulour.
Esclento: përchè che ‘l dolor a l’é s-cianch e ansema sbaluch, arvelassion, mudesse ‘d tut, signal ëd De.
Ma che pa gnun a pensa a Bep Ross coma a na përson-a malinconiosa o trista: i dovoma arcordelo për quanda che i l’oma mangià, beivù e cantà ansema, për ij moment ëd gòj, për I’anciarm ëd soe parole, për cole ore d’òr che i l’oma avù ‘l boneur ëd passé an soa companìa.
Lesoma soe poesìe, ëd chiel che a-j piasìa definisse «tut piemontèis e tut provensal», òm ëd finagi, anté che ‘l finagi a l’é ancontr e ambrass ëd richëssa anfinìa.
Ombre barosse a frisson-o ‘l boschin-e
sota le bronde angrumlìe dij fò,
mentre ‘l montagne a s’arsajo ‘d freidor,
con un socrol che d’andrinta a j’ësgrun-a.
Rèide le feuje a dròco an sle pere,
dossa na pen-a a sesiss l’ambrunì,
mentre ij magon, ch’an antòssio le ore,
pian a dësluvo arlongh dla borin-a,
pas ch’a n’anvlupa ‘l monte dla sèira.
Na bluva ant j’òss a brusa ‘ma na stèila.
– Saralo ‘l de ‘d Nosgnor ch’a l’ha tocate? –
Ma ij pass a van sërcand bon-a la sosta
Virà la chèra dël ciabòt përdù,
e ij sògn linger a vijo n’orassion,
ch’a ciama l’alba, frësca, a n’àutr di.
Giusta, a n’àutr di.
► La conta dij fò d’argent
► Termo