Editorial dël mèis ëd Gené
Il paese della stupidità contro le riviste piemontesi
NA COTLÀ A LA SCHIN-A
Amis e amise ch’i lese Piemontèis Ancheuj a l’é pròpi con un gròss magon ch’i soma sì a scrive coste righe.
I l’avreve già capì dal tardé ’d cost nùmer e da la forma con la qual as presenta a vòstra letura, ch’a l’é capitaje quaicòs. I sareve ’dcò ancorsuve che ’nt ël nùmer dë dzèmber a mancava ’l boletin ëd cont corent postal për arnové l’abonament. A l’é stàita na mesa dësmentia che tutun a veul marché col moment grev ch’a smijava ch’i sentèisso an ariv. Ebin adess i soma sì a conteve, con la pì granda sincerità possìbil, coj ch’a son j’aveniment ch’a stan daré a la situassion atual.
An rincress d’esse un pòch longh e miraco fin-a nojos, ma tant a l’é ch’a venta nen ëstërmé gnente për dimostré nòstra bon-a fé, onestà ’nt ël masenté e nòstra bon-a volontà.
Piemontèis Ancheuj a l’é na publicassion ch’a esist da dzèmber dël 1982 e a l’é nassùa su inissiativa ’d nòstr magìster Camillo Brero, ancheuj Pressident Onorari, coma vos dël Piemont piemontèis e dl’Associassion «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt», fondà da Brero con d’àutri sòcio e dla qual a l’é stàita registrà l’ùltima version ëd lë statùt ant ël 2003. Pròpi coma ch’a l’é specificà ’nt lë statùt, miraco con ëd paròle ch’a venta lese da bin ma a l’é scrit, minca sòcio dl’Associassion a l’ha ’l drit d’arsèive an omagi ’l giornal. La qualifica ’d sòcio as oten pagand un cotis ch’a l’é col che tuti vojàutri i paghe sota forma d’abonament. Costa qualifica ’d sòcio as oten, an manera automàtica, pagand ël cotis/abonament, ciamelo coma ch’av pias, e as perd quand ch’as paga pì nen. An paròle sempie tuti j’abonà a son sòcio fin-a a quand ch’a pago l’abonament e a l’é nen necessari presenté na litra ’d disdeta o d’àutr.
Ël «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt», për vive e për publiché Piemontèis Ancheuj a l’ha dë spèise da sosten-e (afit ëd la sede, stampa dël giornal, spèise postaj për ëspedilo, spèise ’d cartolerìa për i materiaj ëd consum e via fòrt) ch’a paga regolarment, coma ch’a l’ha sèmper pagà, për coaté le fature ch’a ven-o fàite dai fornitor dij servissi e dij materiaj. Le fature a fan arferiment a la Partìa IVA dl’Associassion, ch’a paga donca costa taja coma tuti a fan (o almeno a dovrìo fé s’a fusso tuti onest) an cost pais balarin ciamà Italia.
An costi ani passà, coma ch’a fan tante società, ël «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt» a l’ha sèmper usufruì dla possibilità ’d ciamé un rimbors ëd costa taja e l’ent prepòst, che ancheuj as ciama Agensìa dj’Intrade (intrade soe e surtìe dj’àutri), a l’ha paganlo con ëd valor ch’a cambiavo vira për vira, ma sensa gnun-a dëscussion, inchiesta o arcesta particolar. Costi sòld a son sèmper finì dovrà për tiré anans la bàrziga e paghé le spèise corente dl’Associassion.
Ant j’ani passà, da già che mach ij cotis dij sòcio abonà (che për esse ciàir a son meno che dosent, coj ch’a pago regolarment e se a fusso almanch sent ëd pì i l’avrìo tut lòn ch’an serv) a bastavo nen për coaté tute le spèise, a l’é sèmper arcorusse a j’agiut da fòra e visadì a j’istitussion pùbliche e privà, dzorpì ’d cole donassion che quàich sòcio o amis a fasìa al «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt». A còst ùltim propòsit i l’avreve vist che normalment, ant ij prim mèis ëd l’ann, an sël giornal as vëddìa ’l quadrèt colorà con ij ringrassiament a j’amis ch’an giutavo oltra a l’abonament.
La Region Piemont a l’é stàita, fin-a al 2009, un dij sostenitor pì vajant ëd nòstra atività, ma dal 2010 tut a l’é chità. It veule për la crisi, it veule për la mancansa ’d na vera lej regional ch’a podèissa guerné ’l piemontèis e andé contra a cola ch’a l’é la legislassion nassional, it veule për la mancansa ’d volontà ’d vardé a le còse dla nòstra coltura e nen mach a la difèisa dël cadreghin, fàit a stà che a l’é pì nen rivaje gnente.
D’àutri agiut, ma mach për ëd proget sìngoj coma la publicassion ëd l’Armanach dij Brandé e lë svolgiment dij Concors ëd Piemontèis Ancheuj, a son rivà për un pòch d’ani da part dël Consèj Regional dël Piemont che nopà a l’ha mai dàit gnente për ël giornal, sòn për ij sò regolament.
Quand ch’a l’ha chità la Region a l’é anandiasse la stra dla Provinsa ’d Turin (ancheuj Sità Metropolitan-a ’d Turin). Ambelelì la problemàtica d’avèj na considerassion, vist che lor a tenìo man mach a cole lenghe minoritarie ch’a son arconossùe a la tùa da lë stat italian (Provensal alpin, Ocitan, Franch-provensal e Walser), a l’é stàita superà modificand l’intestassion dël giornal e dovrand la dicitura «ant le lenghe dël Piemont» e sensa specifiché mach ël Piemontèis. Con ël cambiament ëd l’organisassion da Provinsa ’d Turin a Sità Metropolitan-a a l’é staje n’interussion dij contribù che, pròpi adess i pensavo ’d torna ciamé, ma i l’oma tenù ferm ël tut për ij motiv ch’i andoma a spiegheve pì anans.
Ùltima benefatriss dël «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt» a l’é stàita la Fondassion «Cassa di Risparmio di Torino», che tutun a l’ha dane na man fin-a al 2014 e peui a l’é chità ’dcò chila, sensa ch’i na sapio ’l motiv da già che la negassion ëd l’agiut a ven mai spiegà, al di d’ancheuj as va mach pì anans con le còse informàtiche sensa parlé con ëd përson-e an cicin e òss.
Comsìa, fasend le furmìe e nen le siale, i j’ero riussì a buté da part ël necessari për survive con la publicassion për tut ël 2015 e ’l 2016. Ant la carzà dël fé economìa, vist ëdcò j’arsultà dle vèndite dël 2015 ch’a l’avìo nen coatà le spèise, a l’era fasse st’otogn la sernia dolorosa ’d nen publiché l’Armanach dij Brandé për ël 2016.
Pròpi për ten-e bon con costa congiuntura, ant ël 2014, i l’avìo mandà anans l’arcesta dël rimbors ëd l’IVA pagà, vist che lòn ch’i l’avìo già pagane a l’era na bela cifra. A la fin a l’é rivane, sensa ch’a në vnèisso fàite ’d domande o d’arceste dë spiegassion o ’d documentassion, tut ël rimbors ciamà e sòn a l’avìa fin-a lassane na frisa stupì vist ij temp ëd la crisi generala. Belavans, a parte dal mèis ëd fërvé dël 2015, a l’han ancaminà a rivé d’arceste da part ëd cola famosa Agensìa dj’Intrade për avèj d’informassion an mérit al «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt», a soa atività e an sij contribù arseivù ’nt jùltim sinch ani. Tut lòn ch’a l’han ciamà a l’é stàit mandà për mojen ëd nòstr comercialista.
A l’é andasse anans con cost tira e mòla fin-a a la fin ëd giugn, quand che ansema a j’àutri papé i l’oma mandaje ’dcò lë statùt e l’at costitutiv dël «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt». Peui pì gnente. Silensi total e noi i poponavo già ’l pensé che tut a fussa finì parèj. Nopà la cotlà ’nt la schin-a a l’era pronta a rivé e a l’é rivà pròpi quàich di anans dël Natal 2015. Un bel cadò, gnente da dì.
La litra dl’Agensia dj’Intrade, con tuti j’arferiment ai decret e a le lej anmaginàbij, an disìa, an paròle pòvre che noi i l’avìo ciamà ’l rimbors ëd l’IVA sensa che sòn a fussa ’nt ij nòstri drit. Nen mach, ma noi i l’avìo ciamalo ’dcò ’nt ël 2010 e donca ancora ’d pì delinquent.
La lògica comun-a a farìa pensé che quand che mi i ciamo na ròba ch’a më speta nen la rispòsta pì prevedìbila a sia un: «nò, it la dago nen përchè a të speta nen». Sòn a sarìa lògich s’i vivèisso ’nt un mond normal e nen ant un pais dij falabrach. Da già che l’Italia a l’é lë stat dij làder, i veule nen che a s’anvento un sistema për robé ai pòver për dé a jë sgnor, che an cost cas a sarìo coj ch’a comando la baraca dij buratin? Ebin la facenda a fonsion-a parèj: mi i ciamo ’l rimbors e se, për ignoransa o bon-a fé, a më speta nen (përchè lor a l’han cambià le régole coma ch’a-j pias) am lo dan l’istess. Se peui am va bin tut a finiss ambelelì e mi im ten-o ij sòld e i savrai mai ch’a më spetavo nen da già che gnun am dis gnente. Se nopà la cifra ch’am dan a supera un cert nùmer (va a savèj qual ch’a l’é) alora a scato ij contròj, coj ch’a l’han fàit ant ij nòstri confront ant ël 2015, ma ’l tut sèmper sensa parlé diretament con l’interessà, sèmper për litra o për e-mail.
A la fin ëd l’istrutòria, col brav fonsionari che, varda mach che combinassion a l’é nen piemontèis ma giargianèis, a trasmët l’arcesta ’d restitussion. Ma a finiss nen lì përchè ’nt ël mentre a l’é passaje n’ann antregh e donca ciamomje ’dcò j’interessi, parèj la supa a ven pì bondosa. Vist ch’a l’é an bal e ch’a l’é pistin e pontual, a varda ’dcò andarera ’d sinch ani, coma che la lej a-j consent. E lì, fasend un sàut ëd gòj pura, as n’antaja che già quatr ani anans a l’era stàit concedù un rimbors ëd l’IVA a col «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt» ch’a podrìa esse na congregassion d’evasor dij pì fòrt al mond.
Për deje la gionta dla bonaman a ven ’dcò calcolà na multa për nen avèj tenù na dobia contabilità për la part comerciala. Darmagi che ’l «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt» a l’abia mai fàit ëd comersi. La motivassion a l’é sì tant angavignà che për capila a-i va na biòca pì che fin-a. La spiegassion, s’i riesso a capila a l’é costa, tenive fòrt: ij rimbors ëd l’IVA, second un decret che gnun ëd noi a conossìa, a speto mach a chi ch’a svòlgg n’atività comerciala e se ’l «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt» a l’ha ciamalo a deuv esse (suposission soa nen documentà da gnente) ch’a fasa cost comersi për ël qual a l’ha nen tenù la giusta registrassion e alora fomje na multa.
A part tute le convulsion mentaj ch’i peusso fé a resta ’l fàit che an ciamo ’d paghé (sensa gnanca dene la ratealisassion) la blëssa ’d 10.482,1 €!
Ël «Centro Studi Don Minzoni – Ca dë Studi Pinin Pacòt» a l’ha nen tuti costi sòld e mach dovrand j’abonament già arseivù për ël 2016 a podrìa rivé a cola cifra. An costa manera la cassia a resterìa dël tut veuida.
Për prové a fesse nòstre rason i soma già andàit a trové ij monsù e le sgnore dl’Agensìa dj’Intrade e lì i l’oma sercà ’d feje capì anans ëd tut nòstra bon-a fé e la mancansa total ëd volontà ’d robé o fesse dé ’d còse ch’a në speto nen. I l’oma spiegaje ch’i soma n’associassion sensa but ëd vagn e ch’i foma gnun comersi e lòn ch’a l’é capità a l’é mach për l’ignoransa ’d cola régola ch’a veul nen ch’i l’abio ij rimbors ëd l’IVA, ch’i së sbatoma për fé vive coste inissiative e coste publicassion an lenga piemontèisa e che soens e spess i-i giontoma ’d nòstra sacòcia. Comsìa le lej a son cole e adess i spetoma mach ëd savèj se an concedran n’agreman o në scont. L’alternativa a sarìa mach cola ’d saré baraca e buratin, ma nen sensa prima avèj provà tute le stra për seurte da costa situassion, comprèis ël ciamé al comercialista, ch’a l’ha nen savù dene ij giust consèj, ël pagament ëd la multa e dj’interessi. Fin-a al moment ch’i scrivoma la rispòsta a l’é ancor nen rivà e donca i soma al pian dij babi.
Sincerament i savìo nen còs fé, ma i podìo nen lasseve tuti sensa na spiegassion e alora i l’oma decidù ’d publiché cost nùmer ëd Piemontèis Ancheuj, tut an bianch e nèir për risparmié ’l pì possìbil, e dive cola ch’a l’é la situassion e la nòstra rispòsta a chi ch’a veul crasene. La fiusa a l’é cola ’d podèj torné a esse tut coma prima.
Comsìa noi i voroma speré an vòstra comprension e i soma dispòst a continué fin-a ch’as peul con cost giornal se vojàutri i vorereve giutene, an prima manera arnovand an pressa l’abonament e, se quaidun al l’ha an cheur, ëdcò con n’agiut an pì. Costa a l’é l’ùnica condission për podèj andé anans fin-a ch’a-i saran ëd sòld për paghé ij fornitor e la pòsta. Da part nòstra, se i l’avroma la certëssa ch’i-j ten-e a fé vive sia l’Associassion che ’l giornal, i torneroma a andé a tabussé a tuti j’uss për avèj quàich contribù ch’an fasa sovravive.
La redassion, ël pressident e tuti coj che an costi ani a son angagiasse an tute le manere për seguité costa inissiativa piemontèisa, a son ij prim a dì mersì a chi, ant j’ani passà, a l’ha fàit l’abonament e parèj a l’ha dàit sò contribù, e adess a chërdrà a nòstra sincerità e bon-a volontà ’d nen meuire an costa manera.
Noi conossoma nen ël doman, ma i l’oma bin ciàir nòstr dover ant ij confront dël Piemont san e ’d soa coltura e donca a podrìa ’dcò capité ch’a interven-o quàich cambiament ant la forma e ’nt l’intestassion dël giornal, se sòn a servirà për ten-e lontan coj ravass ch’a veulo ciucene ’l sangh. Comsìa lë spìrit e ij prinsipi a cambieran nen fin-a ch’i l’avroma na stissa ’d fià e ’d sangh për combate nòstra guèra.
Diversament, se ij nòstri amis an lasseran soj, i restroma nech e con un fot grev a coatene l’ànima e lë spìrit, ma tutun sigur ant ij nòstri cheur e an nòstre consiense, d’avèj fàit tut lòn ch’i j’ero bon a fé përchè la fiama dij Brandé a së smortèissa nen.
Un salut a tuti con la fiusa ch’a sia nen n’adieu.
La redassion