«Noi i vorerìo che da cost nòst giornal a s’aussèissa na fiama ‘d poesìa. Poesìa piemontèisa. Cola poesìa ch’a-i é ant ij nòstri cheur, ant nòstra stòria, ant nòstr pòpol, ant ij nòstri paisagi. E ch’a peul esse scrita mach an piemontèis; përché cost a l’é ‘l linguagi pì nòstr…» (nr 1, 15-IX-1946).
Con coste «Doe paròle tant për ancaminé», e d’àutre, Pinin Pacòt a (ri)presentava ai «sò» letor «Ij Brandé – giornal ëd poesìa piemontèisa» ël 15 d’ëstèmber dël 1946. E për dabon la poesìa e la dëscussion che a na ven fòra, bin ëd soens dalà dla lenga dovrà për esprimla, a smijo esse la prima cura dël poeta e giornalista Pinin Pacòt, a la mira che, bele considerand d’arferiment ch’as podìa pa fé meno e chèich test, ëdcò la guèra a smija esse già assé lontan-a.
Lòn ch’a chërdìa, Pacòt, che la gent a së spetèissa da la parlada piemontèisa, lenga che soa publicassion a surtìa tuti ij quìndes di?
«Gnente d’àutr che un pòch ëd poesìa. E noi i-j doma cola pòca che i l’avoma ant noi, sicur ëd trové d’amis ch’an compagnran ant nòst travaj: modest, ma disinteressà e sincer», (idem).
Sa diciarassion a sarà peui da “lese” a la lus ëd soa concession ëd la poesìa, che a podrìa mné an eror chi che a la chërdèissa pì sempia, pì “fàcila”, përchè piemontèisa e nen italian-a, tan da spieghé e buté an ciàir përché a Pacòt a j’ëstago a cheur ëd tema afrontà da d’àutri con ëspìrit tròp dësgenà: la natura midema dla poesìa, ël dissegn ëd na stòria dla literatura dël Piemont an piemontèis, soa grafìa, soe temàtiche, sòi rapòrt con la region ant un moment ëd cangiament ësvicc.
An realtà ant l’istessa colòna Pacòt a fà na precisassion che an buta sla stra giusta për n’indicassion pì precisa ‘d sòi but, ëd col pùblich che a-j ten, e ‘d soa proporsion.
«E a sarà un pòch come na conversassion an pòchi, su d’argoment ch’a në stan a cheur…», (idem).
Costa afermassion a l’é pitòst particolar, për un poeta che, apress ël 1927, a (ri)propon na soa arvista: a bùstica nen ël pùblich gròss, gnanca a lo susna, tansipòch për chiel, e an arciama dun-a a la ment lòn che a scrivrà peui vàire agn dòp su le pàgine dla midema publicassion:
«Basta che a-i sia ancora un, un sol che a lo parla, che a lo scriv, che a lo dòvra, che a-j veuja bin, e ‘l piemontèis a sarà ancor viv, l’istess coma se a fussa dovrà da ‘d milion ëd përson-e. L’é nen la quantità, l’é la qualità ch’a conta, e costa, quand che a l’é fàita d’amor, a l’é sempe ràira e pressiosa», (nr 238-239, 15-VIII-1956).
A ven a taj, donca, tnì da ment costa dimension d’élite literaria anté che as fòrgia ‘l travaj ëd Pacòt, quand che as consìdera soa produssion pa mach poética ma dcò giornalìstica, dimension d’élite duverta ‘d vòlte a d’ëscritor pa sempe a l’auteur ëd la “reusa” che a l’avìa creasse dantorn, ma tutun “giustificà” pròpi da soa afession a la lenga piemontèisa, ël sol ideal che as compagna, an definitiva, a soa poética.
«… a l’é pròpi costa la blëssa dle càuse perse, cola d’esse përdùe an partensa, cola d’esse guadagnà già prima ‘d combatje», (idem).
A m’ësmija che na conclusion parija dl’artìcol sità dzora a sia motben amportanta, almanch për lòn ch’a toca sò “esclusivism” dëdnans a sò ideal, e ‘d coma ch’a sia nen portà a fé ‘d concession.
A peul esse anteressant, për sòn, ëd dì doe paròle su na polémica (fàita con deuit, an vrità) che già ‘l prim nùmer ëd la neuva serie a l’ha alvà, e pa sensa un contrast real ëd concession artìstiche an tra ij doi oposidor, Pinin Pacòt midem e Paggio Fernando. La spluva për la querelle a l’era stàit l’«Omagi a un poeta» (dedicà a Gioann Gianotti), anté ch’i lesoma nen mach lòn ch’a l’é arportà apress, ma d’àutre còse pien-e ‘d significà, che an fortisso coma «Ij Brandé» a ven-o nen a porté ‘d rime an in-a o an ëtta, ma cheicòs ëd franch divers da la poesìa – o lòn ch’a passava për chila – dël prim ‘900, e coma le ligne mideme dël «parnas piemontèis» a fusso da siassé sensa pietà, a cost ëd buté an dëscussion ëd nòm car a vàire piemontèis:
«Basta pensé a le condission dla poesìa piemontèisa, quand che chiel a l’é presentasse ant ël cit mond dij poeta dialetaj ëd sò temp, vers la fin dël sécol passà e an sël prinsipi ‘d cost. Gavà d’Alfonso Ferrero, da la produssion disuguala, ma sovens ‘d n’ispirassion àuta e potenta; gavà ‘d certi moment delissios e dlicà d’un Fasolo o d’un Frusta, o ‘d certe ecession ant ij vers un pò tërbol ëd Solferini; tut ël rest, soma sincer, as pudìa nen disse vera poesìa – coma ch’i lo voroma adess –, combin ch’a-i fussa sovens dë spìrit e ‘d gigèt, ëd bel deuit e ‘d malissia, ancaminand pròpi da Viriglio, ch’a l’é stàit në studios erudì e brilant dë stòria e ‘d curiosità piemontèise, ch’a l’ha savù dì con bela grassia e finëssa ‘d còse gentile, e d’àutre spiritose e magara, ai sò temp, scabrosëtte, ma ch’a l’ha mai avù un colp d’ala, ‘d coj che, fussa mach na vòlta sola ant soa vita, a fan d’un rimador un poeta. Lòn che, forse, Viriglio a pretendìa nen d’esse», (nr 1, cit.).
Lassand për na sede pì giusta la concession e l’ideal poétich ëd Pacòt, e an vorend mach, ora, motivé ‘l significà d’ «Ij Brandé», i chërdo a sia bin ëspòrze an evidensa la volontà, ant ël 1946, d’arzighé un dëscors parij, con la pì part dël pùblich “afessionà” a le còse piemontèise mach an part duvert a ‘d neuve propòste e ancor gropà a col mond – literari e nò – ëd fin ‘800 e dël prim ‘900 che Pinin Pacòt a s’arciama, cissand la polémica con Paggio Fernando.
Paggio Fernando, gentilòm ëd veja stampa, a difend risentù la poética tradissional che Viriglio a rapresenta, sìmbol – as podrìa disse – ëd riferiment ëd la coltura subalpin-a.
«Paggio Fernando e mi, i l’avoma doe manere diverse ‘d consideré la poesìa. Poesìa për chiel a l’é tut lòn ch’a l’é scrit an vers, basta ch’a sia dit con bel deuit e con un pò ‘d rispet dël nùmer e dj’acent dle sìlabe… Paggio Fernando a l’é ancora a cole teorìe lì. Për chiel tut ël pensé modern a esist nen», (nr 3, 15-X-1946).
A l’é pròpi an considerand tuti si element che i podoma lese na considerassion, su «Poesìa e Associassion»:
«… Vë smij-lo che costi-sì ch’i vivoma a sio ancora temp da Giandoja e da Giacomëtta?…
Dòp tut lòn ch’a l’é staje, e ch’i l’avoma vist, e ch’i l’avoma sufert, a l’é ora ‘d dventé òm. Òm dël di d’ancheuj, provà da le guère, da la fam, dal dolor, da la miseria, con ëd ribellion ant ël cheur e con ant ël cheur ëd grande speranse, generose e uman-e», (nr 3, cit.).
Combin, coma i l’hai già dit, ël mascheugn ëd la guèra a smija esse già lontan, costa afermassion, consienta d’una situassion bin precisa, neuva tutafàit për ël mond coltural piemontèis, a ven ancor pì pressiosa për ës-ciarì ‘l vorèje ‘d Pinin Pacòt d’esse poeta neuv parèj coma d’esse òm neuv dël Piemont neuv che a viv ant na manera diversa da cola che d’àutri, miraco, a s’iludo ‘d podèj vive.
Giusep Gorìa (Ij Brandé, Armanach ëd Poesìa Piemontèisa | 1982