Ël Pò a nass e a chërs tan ‘me la lenga piemontèisa, con l’agiut ëd tute soe provan-e.
La legenda dël Pò
Remo dij Bèr
…Col di pare Viso a stasìa nen ant la pera. Da la neivor ëd soa longa barba ‘d giassa as alvavo ij primi pianzin. A l’avia chinà la testa greva tant da spëcé la gòj ant la lusor ëd l’eva sclinta ‘d sò fieul arian: a l’era na montagna ‘d gòj!…
Un frisson a l’avìa traversaje ‘l rastél dël canalon dla schin-a e ‘l ròch dël cheur a-j batia fòrt ant la crësta.
A l’avrìa vorsù vive col moment për sèmper.
Belavans ëd nìvole nèire a l’han tòst panaje la vista e, barba Tron e magna Lòsna, angagialo ‘nt un longh ciacòt. Apress, ahidé!, l’arlev dël temp, nopà d’arlegrelo, a l’ha portaje ‘l magon dla dësparission dël fieul.
«Fate torna vëdde ‘n pò!» a brajava dësconfortà pare Viso… «Mach un pò» e ‘dcò barba Brich e magne Montagne a arsonavo ‘n consert: «un pò!… un pò… un pò!».
E vardlo-lì, zichin-zichèt, ch’a sàuta fòra pì da bass, gròss ‘me ‘l brass e batià Pò da l’arson ch’a arson-a ancora.
Pò a l’é scariolà ‘n pò sla giàira, ‘n pò ‘n sël verd… strabicoland ‘n pò ‘d sà ‘n pò dlà dle ròche e sostand un pò si un pò là për bëiché antorn.
Apress a l’ha pijà a sautërlé, vers ël bass, spriciand ëd gòj e ambrignandse ‘d pare Viso ch’a-j crijava: «Pò!… fërm-te ‘n pò!» e peui ch’a-j arcomandava: «Pijte varda ‘d sòn… pijte varda ‘d lòn!».
Ël “Pijte varda ‘d lolena” a l’ha gnanca pì sentulo, tant a l’era lontan da soa vos.
La calà a-j dasìa l’andan-a. A l’era tut ësghijon e sàut… armeuj, viramulin argonf e arsàut… burià, spricc e mossade.
Dantorn a s’alvavo brich vërzicant ëd sapin, baross ëd fò e variolà dle fior: na festa për ij sò euj polid ‘me l’eva ‘d sorgiss.
Maraman ch’a së slontanava da pare Viso l’ìmpit a së smortava e a l’avìa un doss arcal anté che ‘l përfil dij brich a nija ‘nt ël verd ëd la pian-a.
Arvers për gòdse tut ël linseul dël cel, Pò, a seguitava pasi sël fil dij pra, quanda na vos soasìa, ansi doe, a son rivaje da gàucia.
«Chi i seve voi che i cante?»... a fà domanda ‘l Pò.
«Mi Pélis».
«Mi Cleson… e i cianto la blëss ëd ma valad…».
«I veule vnì con mi?».
«Òh! Oui ch’i veinoma, oui…».
N’ambrass d’onde a l’han signà la fradlansa dj’eve che, ciaciarin-e, a l’han tacà na longa ciaciarada.
Pò a contava ‘d pare Viso, Pélis ëd Grané e Chison a arbatìa laudand ël Bocafrèid, l’Albergian e d’àutre montagne. Pò, a euj ciupì, a disìa bin ëd soe provan-e, Pélis a vantava Luserna e Angreugna… Chison a magnificava Germanasca.
Combin che la dëscussion a fussa mossanta… la bon-a creansa a l’é mai ëstàita crasà.
Ël debat a l’é sarasse quanda na vos dlicà a l’é rivà da drita.
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Mi sio Varacio e cianto la blesso de mio valado…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si che vieno, si!…».
A l’han fàit ëd longh un brìndes con soe istesse eve crijand: “bon pro!” peui Varàita a l’ha durbì ‘l cheur argaland a vos l’anciarm dij mont e dj’arian.
Soe onde frisà a cantavo dël còl dl’Agnel, dël Pelv, ëd la sima dle Lòbie, arcordand frapà Gilba, Crosa, e j’àutri ri. Pò a scotava, anmascà da la bërtavela ‘d Varàita, quanda na vos ësclin-a a l’é rivaje da drita:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?…» a fà domanda ‘l Pò.
«Mi seuj Màira e cante la belessa dla mia val…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si che vene, si!…».
Màira a l’é tombà a còl ëd Pò con na sbrincià ‘d bondì, pressandse a fé conòsse Grana, da ‘n pò ‘d temp compagn ëd viagi. Apress a l’ha parlà ‘d soe montagne e ‘d sòi ri… blagand assè.
Col ciaciaron ëd Màira as servìa ’d soa babìa për fé la lista ‘d Mont Cherseugn, Mont Buch, Ròca Còrna, Ri Molasch, Ri Ciabrera, Combamala e mai pì furnì. Pò a disìa si con j’onde e piantla ‘nt ël profond ëd l’eva; bon për chiel che ‘n col mentre na vos gentila a l’é rivaje da gàucia:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Mi i son la Dòira Rivaria e i cënto la blëssa ‘d mia valä…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si ch’i veno, si!…».
Dòira a l’ha basà Pò e chiel a l’ha rispondù basotandla milanta vire.
Apress a l’han fàit “catlinëtta” për un bel tòch e, Dòira, a l’ha trovà ‘l bech ëd confesseje soe cheuite ‘d gioventura: Chaberton… Someiller… e fin-a d’ess-se cobià al torent Cenisch. Pò a scotava carëssandje j’onde contut che la càmola dla gelosìa a lo rusièissa andrinta.
A j’ero giumai na còsa sola quand na vos pimpanta a l’é rivà da gàucia:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Mi sei la Stura e cënto la blëssa ‘d ma valada…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si ch’i veno, si!…».
Stura a l’ha donà ‘l salut pì s-cet a l’eva granda ch’as parava dëdnans. La frëschëssa ‘d sò ravin a l’ha arportà Pò, con na ponta dë splin, ai sò primi sbrincc.
Cissà a parlé ‘d chila, Stura, a l’ha contà ‘d porté ‘n soe onde: sclintor, dosseur e slans ëd tre cusin-e, fije dël Rociamlon, ëd l’Albaron ëd Sea e ‘d seure Bessanèisa e Ciamarela.
Pò, maravijà dal dëscors mascheugn dë Stura, as sirotava asi e pasi soa eva quanda na vos alegra a l’é rivaje da gàucia:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Mi i son l’Eva d’Òr e i canto la blëssa ‘d mia valà…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si ch’i vegno, si!…».
Minca na stissa d’eva d’Òr a l’era ‘n “ciao” a la grandor ëd Pò e ‘d seure provan-e.
Pò, as fà për di, a l’é viscasse a cola vos ësclin-a ch’a sporzìa la blëssa sërvaja ‘d soe sime e l’ìmpit mossant ëd j’arian.
Gran Paradis, Levane, Colomb e d’àutre ponte a rimavo con lë splendrì ‘d Ri Bordon, Piantonèt, Soana, ant una longa filastròcola amusanta.
Pò a ‘ndasìa an breu ‘d faseuj (ëdcò përchè àora a scariolava da le bande ‘d Salugia) quanda na vos ëd festa a l’é rivaje da gàucia:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Mi i son la Deura e i cänto la blëssa ‘d mia valada…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si ch’i vègno, si!…».
Dòira as presentava, con un deuit feminin, pëssianda l’er dij rissolin ëd j’onde e Pò, na fërvaja genà, a së strenzìa për fé pòst a la neuva amisa.
A l’era n’amisa ‘d tut rispet, amparentà con ël Bianch, ël Cervin e con un përfond ëd torent furios. A na contava vita, mòrt e miràcoj e jë schincc ëd gòj a tombavo ‘nt la nostalgìa dj’armeuj.
Pò a scotava tocà la conta ‘d Dòira anvërtojà dal zanzij d’esse seulià da cola vos për sèmper.
A l’era cioch ëd piasì quanda na vos ëd letissia a l’é rivaje da gàucia:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Mi i son la Sesia e i cant la belessa dla mea val…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si chi vègni, si!…».
Sesia a l’é vardasse dantorn e peui a l’é campasse ‘nt la vërzera ‘d Pò.
An sle prime timid, onda dòpo onda, a vagnava la tëmma dëspiatland na burià ‘d neuve ‘d soa tèra… brich e valon e pian-e. Pò content ‘me n’aso plà a scotava ancantà ‘l dëscors ëd Sesia. La stòria ‘d Pare Reusa a-j alvava sì tant l’interess da vorèila scoté n’àutra vira. An efet a disìa pròpi: “conta… conta ancora!” quanda na vos gajarda a l’é rivaje da drita:
«Chi ‘t ses-to ti che it cante?»… a fà domanda ‘l Pò.
«Me son Tani e cant la blessa dla mè valä…».
«It veusto vnì con mi?».
«Òh! Si ch’i ven, si!…».
Ël ravin ëd Tane (cantand con Bormia, Belb e Stura ‘d Demont) a l’é cobiasse a Pò dand ël “La” a la coral ëd j’eve. La canson dël Piemont a l’é spantiasse ‘nt l’aria apress a l’onda ‘d pien-a ch’a svantolava ‘me sò drapò. Ël Pò, prim piemontèis a felo, a l’é passà dëdlà dij termo sercand amis ant le tère vzin-e e, con j’amis, a l’é rivà al mar.
La stòria a sarìa bele che finìa ma a l’é bel gionté che, da antlora, Pò a seguita a porté soa eva cantand la canson piemontèisa.
As conta dcò (e a-i é pròpi gnente da rije) che, ant le neuit ëd bonassa, ël mar a canta “Zolicheur” e “La Bela Bërgera” ant j’orije dij pëscador ch’a tiro sù le rèj.