Ël poeta e soa poesìa
Dòp l’àutra guèra la poesìa italian-a a l’ha ancaminà a perdse an astruserìe; e la poesìa dialetal anvece a va drita për soa stra. Aqua pura ‘d sorgis, a s-ciòd da la ròcia, a sbrincia al sol, a specia ‘l seren e a dà vita e color. As perd nen an gieugh ëd paròle, a cabalisa nen, a gonfia nen le nìvole, a fàbrica nen con la nebia.
Përchè ch’a l’é, e a dev esse, la vos dël pòpol san, ch’a travaja, ch’a fatiga, ch’a rij e ch’a canta. E a l’é la vos dla campagna, dova ch’as fà l’amson, l’é la vos ëd la fàbrica dova ch’a vron-o le màchine, la vos dij mërcà, dle stra, dij borgh, dle vigne, dle montagne… a l’é l’espression dël sentiment popolar… a l’é la vos ëd Nino Còsta.
A-i é ‘d gran crìtich patentà che ancora adess a stòrzo ‘l nas dnans a la poesìa dialetal. E pòsto che da ane, malgré le adorassion e ij batiman, gnun vér poeta italian a l’é pa ancora spontà a l’orisont, da ane a s’afano a incensé certe robëtte crepuscolar e decadente e ermétiche e surealiste… sensa ancòrz-se che da un pò a l’é comparìe an sla sena un përsonagi neuv: ël pòpoll E stanteché tuta forma d’art a dev andé con ël pòpol, a pijo na gran importansa ij dialet, coj dialet fin-a a pòch temp fà così dëspresià.
Ancheuj la poesìa dialetal a stà a la pari ‘d cola an lingua; dijo ‘d pì, che la poesìa an dialet a sà lòn ch’a veul e a marcia drita për soa stra, sensa paura ‘d perdse ant j’aque mòrte dle strambarìe. E a-i é ‘d giovo ch’a la compagno për cola stra; ‘d Giovo che an Piemont a l’avìo un capitani ch’as ciamava Nino Còsta.
Come òm, a l’era citin, biond, con d’euj ciàir e trasparent e na front seren-a dova ch’a-j lusìa la bontà dl’ànima e la dritura dl’inteligensa. A l’avìa ‘l cheur grand, e a conservava sensa blaga le virtù pì degne ‘d nòstr pòpol: ël sens dl’onor e l’orgheuj dla povertà.
L’hai benedì Nosgnor ch’am dà ‘d travaj.
……………
I-j dagh andrinta sensa economìa
tut ël di. Che tirada da fachin!
… Ma ant un alògg…
i é na mamin-a e doi ninin ch’a speto
e a l’é mè pòr travaj ch’a-j dà da vive.
Peui a j’arcomanda ai fieuj:
… ant la stra ch’i veuj fé
veuj nen ch’a-i sia
gnanca në sbrincc ëd pàuta,
… ricordeve ben
che se queidun vorèissa
feve luse chissà che fortun-a.
… ricordeve ben
che ij Còsta ‘d col pan lì na mangio nen!
Che esempi, ancheuj!
Nino Costa, car e grand amis, ch’i podrai mai dësmentié.
Poeta, a l’é afermasse trionfalment ant ël 1923 ant un concors ëd poesìa piemontèisa, bandì da la “Pro Torino”. Trionfalment, përchè su des composission premià (a busta sarà) singh a son risultà soe, tra coste la famosa Rassa nostran-a.
A l’era così grand sò amor për la poesìa, così rica e natural soa ven-a, che an pòchi ani a l’ha pubiicà, un dòp l’àur, trè volum: Mamina ant ël 1922, Sal e pèiver ant ël 1925 e ant ël 1928 Brassabòsch. Con Mamina a fà ij sò primi pass, ancora un pòch incert. Ma an Sal e pèiver e an Brassabòsch it sente già la fiama dlë sguard e l’andi dl’aquilòt ch’as sent a chërse j’onge. Man a man a conquista la padronansa dla stròfa, la facilità dël vers e la prontëssa dla rima.
E a toca tute le còrde; a compon ëd sàtire coma ‘l Calvo; ‘d canson coma ‘l Béranger, d’égloghe coma ‘l Meli.
Che richëssa ‘d produssion! Produssion ch’as fà sempre pi àuta ‘d ton e nutrìa ‘d pensé. Fruta madura dël ’31 e Ròba nòstra dël ’38 a consacro definitivament la fama dël poeta. Tant a son chërsuje le ale, e robuste, da tenté qualonque vòl. E ‘l poeta, sicur ëd chiel, a piega ‘l vers a esprime an manera ciàira ij sentiment pì divers.
Parèj a-j seurto dal cheur cole magnìfiche composission, ch’a rapresento për da bon la fior ëd nòstra poesìa: L’Erca, La Copà, Don Bòsch, La Consolà, Teste grise, L’Orm, La Guardaròba… Sì, a l’é pì nen l’indivìduo ch’a gëmm e a canta e an descriv për fil e për segn ij sò sentiment pì stërmà: sì, l’indivìduo a spariss. E ‘l poeta a seurt dal sarà, fòra dlë studi, fòra dal salòt, fòra dla piassëtta dël vilagi, e a lassa an pas ël cheur con soe pen-e e soe gòj; sì, ‘l poeta a cheuj le aspirassion e j’afet dle creature pì sempie, e a s’àussi an àut e a la gran lus dël sol a dis e a canta la passion dla granda ànima piemontèisa.
Costi vers, s’it torne a lesje, i të strache nen ëd reciteje, ‘d canteje; e it sente che, coma ch’a son surtì dal cheur d’un poeta, così a intro an tò cheur e at comòvo, at esalto, at dan na gran consolassion.
Con tut sòn, Nino costa, òm, a passa soa vita ant un mond cit e strèit, tra la tranquilità dla famija e ‘l travaj d’ufissi ant cola sucursal dla Cassa ‘d Risparm ch’a-i é an cors Umbert an sël canton ëd cors Sommeiller.
Ma ‘l poeta a fasìa soa stra, përchè ch’a sentìa an chiel un Dio, në spìrit istintiv ch’a-j comandava ‘d canté, coma ch’a-j comanda a la fior dë s-ciòde e dë spataré për l’aria sò profum. E gnente a lo tratnìa, anche quand ch’a capìa che sò estro a lo danegiava, come che verament a l’ha danegialo ant soa cariera d’impiegato.
Ma, për fortun-a ‘d tuti, a-i é ancora d’ànime ch’a san aussesse dzora a j’interesse materiaj dla vita, ànime ‘d poeta ch’a veulo campé ij sò seugn travers a l’infinì.
J’àutri ambaron-o ij sòld; l’han la manìa
dij bijet da mila, dle cassiëtte ‘d banca,
Mi l’hai un còfo pa pì gròss ‘d na branca
e ch’as dreuv con la ciav dla fantasìa.