N’atacament fortìssim a soa sità, Ast, e al langage che lì as parla, a carateriso la soa atività poética. Në studi ostinà e fedel vers la manera che i sarìo esprimusse ij sò vej, a marca e, i dirìo, scasi a inaspriss në scrùpol nen mach filològich, ma afetiv e a fà arsoné e arluse le soe composission ëd paròle. Paròle che ‘d vire, essend mach ëd jér, a son già pì nen atuaj a fòrsa d’un bastardum lest e malign ëd la purëssa dël sò astzan, ma pì che tut a la negligensa nostral dla memòria e dl’uso.
Dcò Lazzarone a savìa che la richëssa dël vocabolari, astësan an particolar e piemontèis an géner, a ‘ndasìa ormai sgairandse ant l’uniformità ‘d na livelassion funsionalìstica màira e plandra e ‘dcò chiel a sostënìa che j’atitùdin dël nòstr lengage a son maravijosament bon-e d’esprime tuti ij sentiment e ‘d rapresenté tuta vicenda uman-a con na proprietà e n’arviada ch’a peul nen capila chi ch’a l’ha nen famijarità con col ëstrument ch’a l’é la piuma bagnà ‘nt ël caramal piemontèis.
Lazzarone a l’ha scrit tanta ròba e publicà motoben pòch. […] Dël 1957 a l’ha stampà «An Ast» […] An mérit a cost lìber Pinin Pacòt a l’avìa adressaje, an sël n. 264 d’Ij Brandé, na litra “risërvà përsonal” […] ch’a l’é na crìtica ciàira e sensà, ch’a buta bin an lus la fòrta përsonalità poética dël Lazzarone; përsonalità ch’a duvrìa vnì fòra fin-a pì vuajanta con la publicassion ëd na sernia atenta ‘d soa euvra.
Prima e dòp coj sonet d’Ast, Lazzarone a l’ha componù e cujì na bela filsa ‘d volumet datiloscrit che, a sò temp, a l’avìa consignane për ch’i soasèisso le poesìe da publiché […]. Ij tìtoj ëd coste euvre a son: Rapolin rapolà (29 poesìe), Lamente neuve (27 p.), Fiàune (28 p.), Ëd tut un pòch e tant ëd nèn (22 p.), Bërtavela d’amor (16 p.), Scasi na rapsodìa (11 p.), Elegìe ‘d mia ca (8 p.), Ël mè «De profundis» (12 p.), Obergi e stalagi (20 p.), L’ùltima guèra (8 p.), Cantada piemontèisa (20 p.), Borghèis e poeta (6 p.), Citësse (36 p.), Vissi dël sonet (30 p.), Dossamer (45 p.), Da dì coma bësbij (8 p.), Cirimele strambe (21 p.), Na mës-cia (37 p.), Gramissie (24 p.), ‘D marca forostera (tradussion) (27 p).
Anche nen tnisend cont dij sonet Obergi e stalagi publicà su An Ast, as conto pì ‘d quatsent poesìe ch’a formo n’euvra catalogà così importanta che assolutament a dëv nen esse lassà inédita, nen mach për buté su sò pedestal un poeta ch’as lo mérita dabon, ma dcò përchè un òm ch’a l’ha fàit tant për soa sità, e donca për ël Piemont, a l’ha almen dirit a na brisa d’arconossensa e a la soa giusta valorisassion. Va bin che j’ani a passo e ij temp a cambio così ampressa an costa corsa amprevidenta vers l’avnì che, s’a meuiro nen le paròle ch’a son bagage e patrimòni, a s’anvejo tròp prest pròpe serte espression costruìe pì con la perissia dël mësté che con genita ispirassion.
L’euvra ‘d Lazzarone a l’é anvece squasi tuta ‘d na sors ch’as manten frësca ‘nt soa trasparensa e, sia pura con n’onesta siassà, a përmëttrìa ‘d gionté almen un volum sostnù a pandan ëd col già publicà e ‘d balansé, për l’avnì, un giudissi, voroma nen dì men superficial, ma pì përfond e donca, pì precis.
Ma a-i é ‘ncora na còsa da agionze a propòsit ëd l’euvra ‘d Lazzarone, vis-a-dì che, oltre a tut lòn ch’i l’oma specificà, chiel a l’avìa preparasse na longa serie ‘d volumet manuscrit […] Des ëd costi a son complet d’un vocabolari piemontèis-italian che però a riva mach a la paròla taj e nen pì ‘n là, purtròp. As trata ‘d n’euvra nen finìa nen mach ant ij nòm ma bele ant le spiegassion e ‘nt j’esempi, e che i chërdoma che chiel a sia scrivusse për esercissi ‘d memòria, vist che ‘d vocabolari piemontèis an comersi , dal Zalli al Gavuzzi, dal Pomba al Sant Albin, a l’é sempre stàine. Arlesend bin costi a-i sautëran fòra magara d’espression originaj astësan-e che jë studios a pudran pijé an considerassion […]
Ch’a sia n’anvit a capì, a conòsse e a fé conòsse mej cost poeta astësan ch’a l’avrà ‘l pòst ch’a-j ëspeta ant la stòria dla leteratura piemontèisa.
da Alfredo Nicola, Giuseppe Lazzarone, poeta astësan,
Musicalbrandé N. 48, Dzèmber 1970
.