San Gioann Bòsch
(Pitura d’Enrì Reffo, 1931-1917)
Disend che Don Bòsch a l’é ‘n sant piemontèis i l’oma nen mach l’intension ëd ricordé che chiel a l’é nà an Piemont, còsa motobin conossùa, ma pitòst che la soa manera ‘d pensé, ‘d parlé, ‘d fé, la soa istessa spiritualità e santità a l’han ëd rèis piemontèise; a rivelo, a l’é a dì, ij valor dla nòstra coltura, le virtù dla nòstra gent.
L’istessa còsa as podrìa disse dël Cotolengh e ‘d tanti d’àutri nòstri sant. Ma, sì, i voroma parlé ‘d Don Bòsch, nà ai Bech, Castelneuv, ai 16 d’agost dël 1815 e mòrt a Valdòch, Turin, ij 31 ëd gené dël 1888.
A sarìa peui nen tant difìcil prové nòstra afermassion. Ma, dàit ch’i podoma nen scrive tut lòn ch’a-i sarìa da dì, né fé në studi profond sl’identità piemontèisa ‘d serti valor colturaj, contentomse ‘d riflete su quàich tìpica qualità piemontèisa ‘d Don Bòsch, coma un gran bonsens e na costansa a preuva ‘d bomba.
Don Bòsch a l’era ‘n sant furb. «Furb col Don Bòsch» a scrivìo ij giornalista dla Gazzetta operaia. Ma, për lor, furb a vorìa dì intrigant, ambrojon, drito. «Don Bòsch a peul nen esse sant; a l’é tròp furb!» a disìa un canònich ëd Turin. La Cesa a l’ha già fane capì a tuti che coj giornalista e col canònich a son sbaliasse. Don Bòsch a l’era pròpi un sant, e për lòn, sincer e onest come tut; ma a l’era ‘dcò furb, ënt ël sens ch’a l’avìa tanta inteligensa e tant bonsens e a savìa fé ‘l bonòm sensa esslo.
Fieul ëd paisan, a l’era pràtich e concret an tuti ij sò proget. Àbil a difende ij sò anteressi, a savìa gavesse da j’ambreuj e as lassava nen pijé an bàilo da gnun. A lassava dì, a scotava tuti, a tënìa cont ëd tut e peui a pijava soe decision sensa esité e pì gnun a l’era bon ëd fërmelo.
Ògni soa inissiativa a l’era la rispòsta a na divin-a ispirassion ma dcò a le necessità pì serie dël moment. Coj barabòt dle bariere ‘d Turin a l’avìo da manca d’un pòst për geughe e sente na bon-a paròla; e Don Bòsch a-j radun-a ant ij sò Oratòri a la festa e ai di ‘d lavor. A l’avìo da manca d’istrussion; e chiel a duverta për lor scòle a la dumìnica e a la sèira. Cole masnà sensa famija a l’avìo bzògn ëd na ca; e chiel a-j dà rifugi ‘nt ij sò ospissi e colegi. A l’avìo bzògn d’amparé ‘n mësté për guadagnesse da vive e për difendse da ‘d padron ch’as na profitavo ‘d lor; e chiel a istituiss ëd laboratòri da calié, sartor, minusié, sarajé, arlieur e tipògrafo.
Ògni necessità real e pressanta a ricevìa sùbit da chiel na rispòsta pronta e concreta, bele se a-i mancava sempe ‘n sòld për fé na lira. A ancomensava com a podìa, ma a ancomensava sùbit sensa fé tante lande.
Don Bòsch a l’era ‘n sant pragmatista ‘nt le còse cite dla vita ‘d tuti ij di e ‘nt le gròsse inissiative për l’istrussion religiosa, l’educassion popolar, la formassion professional, la bon-a stampa, le mission. A l’ha fin-a avù ‘l coragi ‘d fondé na neuva Congregassion ─ ij Salesian ─ pròpi ant ël moment che lë Stat as dasìa da fé për sofoché j’Órdin religios. E, për oten-e l’aprovassion ëd soa società a l’ha fasse giuté dritura da Rattazzi, col gran ratass!
Quand che Don Bòsch a ancontrava na dificoltà, bele dle pì gròsse, as lassava mai discoragé. Se a podìa nen sposté l’ostàcol o monteje dzora, a-j girava dantorn o a spetava ël moment bon për prové n’àutra vòlta. A savìa bin che con ël temp e con la paja ij nespo a maduro, j’òmini a cambio, le dificoltà a së spian-o.
A bastrìa pensé ai sò primi ani ‘d travaj a Turin. A l’avìa comensà a raduné ‘d masnà a l’ospidal dla Marchèisa ‘d Bareul. Ma la brava marchèisa, dòp un pòch, për bin ch’a-j vorèjssa a l’euvra ‘d Don Bòsch, a podìa pì nen soporté la situassion ch’a l’era creasse, e a l’ha dovù deje j’eut di, com as dis. Chiel anlora a preuva da n’àutra part, a San Pé dij Còi; ma dcò da lì a lo mando via. L’istess a-j càpita ai Molass, a la ca ‘d Monsù Morëtta, ant ël pra dij Fratej Filippi. Gnun a veul, gnun a sopòrta cole masnà ch’a fan tant rabel, mentre j’arcé dël Vicari ‘d Sità a ten-o d’euj Don Bòsch për por ch’a sia ‘n rivolussionari. Ij bin pensant a lo chërdo n’esaltà. Don Bòsch as perd nen ëd coragi. A l’ha na fe da vende, ma dcò na testa campagnin-a. A l’é ‘d bon-a rassa.
Un dij sò dissépoj, ch’a l’era stàit ansema a Don Bòsch për tanti ani, a l’ha peui paragonalo al beu, quand ch’a tira la slòira. Fòrt e passient, pasi e ugual ant ël tir, ël beu a va fin-a al fond dël camp sensa fërmesse. A va anans con sò pass meusi e sicur sensa fastidiesse për j’erbe àute e le radis ancreuse ch’a tiro a fërmelo ‘nt la marcia.
Ël paragon a l’é bel, ma na diferensa a-i é pro tra l’andi dël beu e col ëd Don Bòsch. Ël beu a marcia rassegnà a ‘n destin ch’a dipend nen da chiel, antan che Don Bòsch a l’era na guida, ch’a marciava sempe an testa a j’àutri për mostreje la stra pì giusta.
I dirìa che Nino Còsta a l’ha pròpi capì Don Bòsch quand a scriv:
«Dantorn a Chiel perìcoji e bataje,
guère lontan-e e gelosìe davzin-e;
sla neuva dura stra sëmnà dë spin-e,
contra ij malign, le birbe e le canaje,
un pass dòp l’àutr, na cros dòp n’àutra cros,
guardand lassù, la mira àuta e lontan-a,
con la soa ciàira volontà paisan-a,
chiel sol: Don Bòsch, seren e facessios.
Sempre ‘l prim a marcé, sempre ël pì fòrt…»
Fin-a Don Bòsch a lo disìa: «Mi son nen bon a pianté lì n’afé che i l’hai ancomensà, se i sai ch’a venta felo për la bin dj’ànime. Bele ch’a-i sio ‘d dificoltà d’ògni sòrt, mi i peuss nen fërmeme. I fas ij mè proget e i vad anans fin-a ch’a son-a l’ora dla partensa. Quand che la ciòca con ël sò dan dan dan am darà ‘l segnal ëd parte, i partirai. Chi a restrà al mond a finirà lòn che mi i l’hai ancomensà. Ma fin ch’i sentirai nen col dan dan dan, mi i séguito për mia stra».
Ël Piemont dij nòstri vej a l’avìa tanta gent fàita parèj.
Sigur, Don Bòsch a l’era nen mach un bel caràter piemontèis. A l’era ‘dcò un genio dla pedagogìa pràtica e ‘n gran sant. Epura a noi ën fà tant pensé che, studiand un sant come chiel, i trovoma n’òm come noi, ma n’òm tut d’un tòch, un fieul autèntich dla nòstra tèra, con le virtù pì bele ‘d nòstra gent.
Don Natale Cerrato
Piemontèis Ancheuj | N. 37 – Gené 1986
.
Don Natale Cerrato, nassù a Turin, a l’é salesian. A l’é stàit missionari an Cina, a Shangai e a Hong Kong, fin-a al 1975. Laureà an Sacra Teologìa a l’Università Pontificia Salesian-a, a l’é peui dedicasse a l’ëstudi e a l’ansëgnament dla figura ‘d Don Bòsch ant la stòria dla Cesa. A l’ha publicà Vi presento Don Bosco, La catechesi di Don Bosco nella sua Storia Sacra, Il linguaggio della prima storia salesiana e vàire scrit ëd caràter ëd volgarisassion an sla lenga, ij valor e l’antorage d’orìgin dël Sant.
A l’é l’autor ëdcò ‘d Car ij mè fieuj – La lingua piemontese nella vita e negli scritti di Don Bosco (Gioventura Piemontèisa, 2006), n’ëstudi ancreus an sla presensa dla lenga e dij valor piemontèis ant la figura dël Sant, ch’a cheuj la totalità dij Sò scrit piemontèis, an vers e an pròsa.
Ël Moviment Gioventura Piemontèisa, conform a l’art. 1.3 ‘d sò Statut, as buta sota la protession ëd San Gioann Bòsch.