Sèira ‘d Natal dël ’44
Augusto Dellavalle
I j’ero rivà a la sèira ëd Natal dël ’44.
Për tut ël di la fioca a I’avìa nen arlamà un moment ëd calé.
Ël leson tirà dai muj a I’era pro passà ‘n pàira ëd vire a dësbarassé le stra dël pais, ma a sèira a-i na j’era già torna ‘n pàira ëd branche. Ël biancor dla fioca a s-ciairìa a malapen-a le contrà ch’a j’ero al top për I’oscurament. La fum ch’a surtìa dai fornej as mës-ciava a le valòsche ch’a calavo bondose, spantiand për ël pais përfum ëd bosch brusà.
A-i era ‘n silensi crasant. A na bela mira ‘l dindané dle ciòche a ciamava a la mëssa ‘d mesaneuit. Ël son as sentìa lontan, ovatà, a smijava ‘d sente soné le cioche dël pais aranda.
Ant l’ëscur as andvinava ‘l caminé stracos ëd la gent ch’a andasìa an gesia. Combin che a-i fussa l’órdin ëd I’oscurament assolù, minca tant quaidun as fasìa ciàir con le pile. Jë sbërlus as viscavo e as dësmortavo sensa fin. A smijava ‘d vëdde ij ciairin ëd le lusariòle.
An sla piassa, la parochial as dëssernìa ‘nt l’ëscur për sò volum. Gnun-a lus a marcava ‘l leu. Ij véder dle fnestre a j’ero coatà da dle tende nèire e mach da quàich filura la lus ëd drinta a fasìa babòja. L’intrada dla gesia a I’era scura coma la boca dël luv. Dòp dël portal na tenda ‘d tèila trapontà a arparava da la frèid. La gent ch’a intravo a la tirava da banda e ‘l ciàir përzoné a travinava fora sbërgeirand ël top.
La rajà a tenzìa ‘d noanse barosse ‘l candi dla fioca.
Cola sèira, ant la prédica, ël prevost a I’avìa esortà a preghé con fërvor ël Cit Sant ch’a stasìa për nasse, përchè ch’a fèissa chité la guèra. Antant che la fonsion a andasìa anans, con sorprèisa ëd tuti, la vosin-a bianca ‘d na masnà compagnà da la mùsica dl’òrgo a I’avìa cantà le làude ‘d Natal. La melodìa a tocava ij cheur.
An tuta la gesia a j’era në svante ‘d fassolet. La gent, nopà ‘d sofiesse ‘l nas, as suvavo le lerme che a-j calavo da j’euj.
I j’ero surtì da mëssa con ël cheur linger.
Pen-a fòra i j’ero torna tombà ‘nt l’ëscur. La fiòca a continuava a calé meusia.
Dontrè di anans, me amis Céser a I’avìa anvitame a fé l’arsinon da chiel. Con la sgheusia d’anlora i I’avìa dije che ‘d si con gòj.
A stasìa an na borgà fora dël pais. Dop j’ùltime ca, i j’ero anandiasse arlongh dla carera che, travers dla campagna, a mnava a soa ca.
La carzà as dëssernìa a malapen-a, coatà coma ch’a I’era dal mantel cotì ‘d fioca. Mach le bussonà ‘n sij bòrd a marcavo ‘ndova i dovìo posé ij pé.
Ora ant ël top i caminavo a la bòrgna, atent a nen finì a meuj ant la bialera ch’a scorìa da banda dla carera.
Quand che i soma rivà, i j’ero bianch parèj dij burabacio ‘d fioca.
Ant lë stanson ël fornel visch a spantiava calor ëd fiama.
Dantorn, ansema ai sò, a j’era ‘dcò sò frel Meo con d’àutri doi partisan. A j’ero rivà da la montagna ‘l di anans. Sò comand a l’avìa ordinà ‘d calé a val. Lassù, ma logià an cole grange spërduve për la montagna, blocà da un baron ëd fiòca, sensa le proviande a sarìo mòrt ëd frèid e ‘d fam. Sti fieuj a j’ero nen ëd nòstre part, ma emilian. Tajà fora da sò pais da la guera, për nen finì ‘n man a j’alman o ai fassista, a j’ero butasse ansema ai partisan.
As lesìa ‘nt ij sò euj I’angossa d’esse lontan da ca ‘n col di sant.
Sensa neuve dij sò da motoben ëd temp, a j’ero anmagonà. La pàu d’esse ciapà da j’alman o dai mòro a-j fasìa fé n’arsàut a minca n’armor ch’a vnisìa da fòra. Ma, për cola neuit santa, a podìo sté an pas. A-i era nen ël perìcol dij rastrelament. Con tut col malòch ëd fiòca, sla provinsal a sarìa gnanca passaje ‘n can. Peui a I’era Natal e, sensa dubi, j’alman a j’ero antanà ‘nt le caserme, cioch ëd bira…
A la bonora! La tàula a I’era già pronta. La mama ‘d Céser, combin che a fusso nen ësgnor, a I’avìa fàit ëd sò mej për soagnene.
Dontrè miche ‘d pan bianch ël panaté a I’avìa sporzuje sotbanch. E, un meisòt anans, Tòni, sò vzin, a I’avìa massà ‘n crin dë sfròs, e na cobia ‘d salam an sla tàula a spetavo d’esse mangià. E ant un pa nèn a j’ero sparì ‘nt nòstre panse…
Sùbit dòp na tarin-a ‘d cisi marià a I’avìa scaudane lë stomi.
Apress, na bela polenta arionda parej dla lun-a, pen-a vërsà an sl’ass, a fumava com ël bòsch ch’a s-ciuplìa ‘nt ël fornel.
Ëd carn për ël fricandò, belavans, a j’era gnanca da parlene, ël masel a I’era al sùit. Tutun, Céser e sò pare a I’avìo armedià a lë bzògn e ant un gross fojòt a-i era la pitansa për compagné ‘l pan dij pòver: ël ciat an sivé!
Na pitansa galupa, ch’a spantiava ‘n përfum soasì da fé arvive ij mòrt. Con la fam che i I’avìo anlora, gnun ëd noi a I’avìa arfudà ‘d mangé le “levr dij cop”…
E, parèj dij salam, ël fojòt a I’ha tòst mostrà ‘l fond!
Paste ‘d melia, nos e pocio a I’han butà fin a I’arsinon.
Ël vin bon a I’era nen mancà e noi i j’ero già ‘n po su ‘d gir…
Ij doi partisan a contavo soe vicende con ël cheur pasià. La pàu a l’era sarà fora dl’uss.
Dop, Meo a I’ha tacà na canson partisan-a, «Figli di nessuno». Tuti an còro i la cantavo sot vos.
Ij doi emilian a cantavo frapà. Ij sò bèich a spassiavo lontan. Forse a pensavo ai sò, a la morosa, a soe ca lontan-e sle colin-e dl’Apenin emilian.
Mi i I’avìa j’euj ùmid. Ël magon ëd coj doi povri fieuj a l’era intrame drinta.
(La Slòira N. 12 | Dzèmber 1997)