ARMANACH | Giugn 2014

1 – L’Assension
8 – Pancosta , ‘l di dla cisrà (mnestra ‘d cisi), Pasqua dle reuse o dj’ostinà
11 – San Bàrnaba, ‘l dì pì longh ch’a-i sia (an vrità ‘l solstissi a l’é ‘l 21); al contrari: santa Lussìa, ‘l dì pì curt ch’a-i sia (13-12)
13 – Sant Antòni ‘d Pàdova. D’antan a-i era la costuma ‘d suplichelo quand ch’as perdìa cheicòs. Tuta la famija a sercava an bësbijanda: “Sant Antòni, pien ëd virtù, fame trové lòn ch’i l’hai përdù!”
15 – La SS. Tërnità, la Pasqua dij danà
20 – La Consolà, protetris ëd Turin ansema a san Gioann. A l’é dedicà a la Madòna dla Consolà un-a dle pì bele gesie ‘d Turin, sicura cola che i Turinèis a-j son pì afessionà.
21 – Di dël solstissi d’istà, la neuit pì curta dl’ann
22 – Corpus Domini; S.Paulin, cerese a quatrin, përchè dòp ‘d San Gioann, as taca a trové ant le cerese n’òspite nen tròp benvist, che, an “onor” dël sant, a së s-ciama “Gioanin”…
24 – San Gioann Batista, protetor ëd Turin, ma ‘dcò la neuit dij feu, dj’erbe meisinòire e dle masche.
29 – San Pe e san Pàul, ël di dla barca

Ël 21 ëd Giugn a marca ‘l prinsipi dl’istà e a l’é la neuit pì curta dl’ann. A l’era considerà ‘n di sacr, coma col d’invern, già dai Selt, ch’a pensavo che, an costa neuit fòra-vìa, as duvertèisso le pòrte dël mond dij mòrt e, parèj, a fussa possìbil fé qualsëssìa anciarm: a anviscavo vàire farò, për giuté, con ël feu, ‘l sol a nen perde soe fòrse, da già che dal 21 ëd Giugn le giornà a taco adasi adasi a scursesse fin-a al solstissi d’invern. A l’era considerà anmascà ‘dcò la rosà ch’as posava sj’erbe e sle fior e a l’é lòn che a ventava cheuj-je pròpi cola neuit, j’erbe meisinòire e cole che le masche a dovravo për ij sò tóiro… Ste chërdense a son peui passà a la festa ‘d San Gioann, ch’a càpita tre di apress.

La vilia dël 24, ancor adess, as cheujo j’erbe meisinòire lusente për la rosà e le nos con la ròla për fé ‘l licor, ël nosin. As visco ij feu e as bruso j’erbe vansà da l’ann prima; se cheidun a veul cambié soa vita, costì a l’é ‘l moment bon : a basta sauté ‘l feu, pensanda bin e fòrt ai sò desideri.

Ël 24 ëd Giugn, San Gioann, a l’é la festa ‘d Turin. Ël Vësco a dis Mëssa Granda ‘nt ël Dòm, dedicà a San Gioann Batista, protetor dla sità (con la Madòna dla Consolà). Peui a-i é vàire manifestassion, spetàcoj ëd grop folclorìstich ant le piasse e ‘l cortegi stòrich. La sèira anans, ij 23, as fà ‘l farò tradissional an piassa Castel.

Ël 29, san Pe e Pàul, da le part ëd Coni a l’era ‘l di dla barca. Për arcordé che san Pe a l’era ‘n pëscador, ij grand a fasìo trové na sorprèisa a le masnà. La sèira dël 28 a pijavo na gròssa burnìa ‘d véder e a l’ampinijo d’eva. Peui a-j butavo drinta la ciàira ‘d n’euv e a lassavo tut al fresch. L’indoman matin – quand ch’a andasìa bin – le masnà, con un pò ‘d fantasìa, a podìo vëdde na barca che, pì che cola dij pëscador a smijava cola dij pirata-fantasma ma, lor, a j’ero content l’istess…

J’erbe ‘d San Gioann

A l’é pa belfé arcordé tute j’erbe e le fior ëd san Gioann, ch’a curavo ij còrp, a slontanavo le mascarìe, a goernavo la ca e la stala, cambianda conforma ai pais; tutun le pì conossùe a son:
l’ipérich, la bela “fior ëd san Gioann” ch’a slontana ‘l diav e le masche;
l’aj, che – catà ’l di ‘d san Gioann – a pòrta boneur e a ten daleugn masche e mascon; ël tabach ëd Savòja o stranuela (arnica), dont as fumava la gamba sëcca parèj ëd na sigala;
l’erba bianca (assenzio volgare);
l’erba ‘d bruera (erica), fior dla fiòca;
la fèils (felce) che, s’as na cheuj na rama a mesaneuit e as ten antëcà, a fà vagné ‘d sòld a caplà;
la lavanda, ch’a venta brusela coma l’incens, për avej gòj, pas e amor;
la menta, ch’a ten fòra dla ca le bòje;
l’erba rùa, ch’a variss da la rabia, a rinfòrsa la vista, a fà scapé le pùles, ij poj e ij rat;
ël rosmarin, ch’a rinfòrsa ij cavej e a përfuma la ca;
ël marlipò (salvia), ch’a fà digerì, bon a tut;
l’erba dij bòrgno (ortija), për mnestre e frità;
l’uva ‘d san Gioann (ribes), për fé marmlada e pichëtta;
l’erba brusca (acetosella) ch’a ten dalògn jë slussi;
e, për fé ‘d bej seugn e conòsse l’avnì, la neuit pì baravantan-a dl’ann a venta buté sota ‘l cussin un bochet, fàit con l’ipérich e d’àutre neuv erbe ‘d san Gioann… magara sensa ortije … (chi ch’a veul prové, ch’a preuva!).
Ancor un consej: avzineve a le nosere giusta ‘l temp për cheuje le nos e peui scapé dalògn: a son j’erbo dle masche e a pòrto maleur; d’antan a-j piantavo isolà da tute j’àutre piante, përchè tuta la tèra ch’a-i é dantorn a l’é pien-a ‘d tòssi…