ARMANACH 2014
St’armanach-sì a l’é dedicà ai Piemontèis ch’a son tacà a soe rèis, a tuti coj ch’a stan an Piemont e a sento l’anvìa ‘d conòsse l’ànima dël pais andoa ch’as treuvo e a j’amis ch’a l’han veuja ‘d conòsse nòsta lenga e nòsta coltura e, magara, ‘d fene conòsse la soa.
I son convinta che cudì nòste rèis e confrontesse sensa gnun pregiudissi con j’àutri a sia la manera la pì bela për fé chërse lìber e sgnor nòstr ëspìrit e nòstre masnà. Con un gròss GRASSIE a tuti coj ch’a l’han giutame.
Magg / Maj 2014
1 – Canté magg – na bela tradission arcàica ch’a s’arpet ancora ai nòstri di.
1- Festa dël travaj, San Giusep travajeur – na festa internassional selebrà an squasi tuti ij pais dël mond.
8 – Madòna dla Divin-a Providensa al santuari ‘d Cussagne (Fossan) – Ël mèis ëd magg a l’é, fin-a dai temp ëd l’Età dël Mes, dedicà a la Madòna. A l’é dël sécol ch’a fà tërdes la prima poesìa ch’a parla ‘d magg coma dël mèis ëd Maria, euvra dël rè-poeta Alfons ëd Castija. Dël sécol ch’a fà quatòrdes, a Paris, minca agn, tuti ij prim ëd magg as fasìa na sirimònia an onor ëd la Madòna.
13- La beata Vèrgin ëd Fàtima
24- Maria SS Ausiliatris
31- La visitassion ëd la Madòna
Canté magg – La neuit ëd la fin d’avril e ‘l prim ëd magg, as continua, an chèiche part ëd Piemont, na bela tradission arcàica, dont l’adoss as perd ant la neuit dij temp: ël ”Canté magg”. Sta festa a l’era ‘n ringrassiament për la fin ëd l’invern e na manera për angrassiesse ij de përchè la tèra a portèissa tant. As fasìo d’oferte ‘d rame e ‘d fior, as balava dantorn a na pianta – sìmbol ëd lë Spìrit ëd la vegetassion – as sernìa la Regin-a ‘d Magg, – na fija da marié, sìmbol ëd la fecondità dla natura ch’as dësvija. A Cimon, ancor adess*, vàire giovo a pòrto an piassa ‘l “Branch”, na pianta soagnà ‘d fior: sirimònia pagan-a propissiatòria che la Gesia catòlica a l’ha pa podù dësreisé e, anlora, a l’ha trasformala – coma a l’é capità soens – an festa cristian-a. Probàbil, dcò le danse djë Spadoné ‘d Venàus e ‘d Giajon – dont la part la pì caraterìstica dël costum a l’é ‘l capel grev ëd fior e ‘d bindej colorà – a fongo soe rèis an coste sirimònie.
A l’é stàita la tradission popolar ch’a l’ha dedicà a la Madòna ‘l mèis ëd magg, considerà ‘l pì bel, përchè ch’a-i tornava la bela stagion, përchè a fiorìo le reuse (d’antan a fiorìo mach a magg), përchè ch’as tornava a fé festa apres ëd tute le proibission dla Quarésima. Tute le sèire dël mèis ëd magg ij fedej as trovavo an gesia o ‘nt na cort, diferenta minca vòlta, a dì ‘l rosari an onor ëd la Madòna. Mincadun a l’avìa an man na candèila anvisca, e tuti sti lumin tërmolant, a l’ambrun-a dle sèire che, adasi adasi, a së scurciavo, an mes a la cantilen-a dj’orassion e al përfum ëd chèiche reusa giusta dësbandìa, a giutavo j’ànime a pasiesse e avzinesse na brisa ’d pì al Cel. E ‘l nòm “rosare” a deriva, coma a l’é pa malfé da capì, pròpe da “reusa” : a j’era, d’antan, la costuma d’eufre a le divinità pagan-e coron-e ‘d reuse, e noi i foma cadò a la Mare ‘d Nosgnor e Mare nòstra dël Cel, ëd coron-e d’Ave Maria.
*I na son nen pròpe sicura e a l’ é lòn ch’i ciamo na conferma a cheidun ëd Cimon. Grassie.
Proverbi:
Për ij nòstri vej la meteorologìa a l’era pa ‘ncora na siensa, ma lor a l’avìo tan damanca ‘d conòsse che temp ch’a fasìa për travajé ant ij camp, përchè da la pieuva e dal sol, al moment giust, a dipendìa tuta l’archeujta e, donca, la survivensa dla famija për l’ani ch’a-i vnisìa. E anlora, j’euj arvers al cel, a fasìo la sola ròba ch’a savìo fé ‘nt ij moment ëd pòv : a pregavo e a ripetìo ij proverbi amprendù dai pare e dai cé. A-i na j’é na caplà, ’d proverbi sla pieuva, desiderà o detestà, second la stagion. Soens a diso ‘l contrari, un da l’àutr, la pì bon-a part dle vòlte a l’han pa na spiegassion lògica, ma a j’ero ripetù, con testardarìa, e mostrà da na generassion a l’àutra.
La tempesta ‘d magg a pòrta via pan e formagg ≠ Mai la pieuva dla prima a l’é stàita cativ temp
Gran vent ëd lun-a pien-a a pòrta bon temp ≠ A tira mai vent sensa pieuve
Cel ross a la matin: la pieuva a l’é davzin
Arcancel ëd matin : pieuva sensa fin
Quand le ciòche a cambio ‘d son, fin-a ‘l temp a veul cambié
Quand ël gat as bërlica e as fërta j’orije con ël piotin, a pieuv dnans ch’a sia matin
A Bardonecia ij vej a disìo : “Se le nìvole a rivo da Rosmòl, a pòrto brut temp, nopà, s’a rivo da la Val Strèita, as fërmo nen e tòst a torna ‘l bel”.
E, se sti proverbi a son nen pròpe sicur, a-i na j’é un ch’a sbalia mai, sicura :
Quand che Superga a l’ha ‘l capel, o ch’a fà brut o ch’a fà bel.
Quand che Besimàuda a l’ha ‘l capel, o ch’a fà brut o ch’a fà bel (Version për la Granda…)
Manere ‘d dì:
pieuve pere da mulin (pieuve tant); dé na rosinà (na pieuva cita).
