Ël podèj a l’é pa contentasse ‘d traduve ij nòm ëd le località piemontèise: a l’ha passà al dissionari fin-a ij nòm ëd famija. Për na masnà ‘d Canéj dël 1934 a l’é na ròba malfé da capì…
Na dròla crisi d’identità
Lussien dij Gibè
Ël prim d’otober dël 1934 la magistra dla prima-mignin a ciamava për nòm jë scolé. Rivà a la litra «G», dòp Gambino, Genta e Gianòla a ciama «Gibelli», ma gnun a-j rëspond.
«Gibelli».
«Gibelli! Insomma Gibelli, vuoi rispondere?» am fà pontandme con ël crajon.
«Gibelliii! Gibelli, perché non rispondi?»
«A dislo a mi?»
«Sì, a te! Gibelli, rispondi presente!»
«E përchè?»
«Perché devi rispondere presente. Ho chiamato te e non un altro».
«Ma Gibelli i son pa mi» i-j diso. «Mi i son Gibè. Gibelli a dev essi n’àutr. Mi im ciamo Gibè, i sono fieul dij Gibè… Chila a cognoss mia mama…».
«Tu sei Gibelli!» am fà con aria spassientà. «Sei a scuola e non a casa. Da quale paese vieni?»
«I son ëd sì» i barbojo, «i son ëd Canéj».
«E Canelli è forse nell’altro mondo?»
«Nò, nò! An provinsa ‘d Lissandria».
«Ma che cosa dici, Gibelli! Canelli è in provincia d’Asti…»
Doi di dòp, ëd dumìnica, tramenté ch’i ‘ndasìa a spass con ël grand për ij brich, i-j ciamo: «Nòno, anté ch’i son nà mi?»
«Ambelessì».
«A Canéj, donca. E Canéj é-lo nen an provinsa ‘d Lissandria?»
Ël grand a l’era daré a carié la fuma e sensa aussé j’euj da l’incombensa am rëspond: «Si, na vira, ma àora a l’é an provinsa d’Ast».
J’idèje am fosonavo an testa. Epura dël mè grand i pairava fideme. Canéj an provinsa d’Ast…
«Nòno, përchè àora a sarìa an provinsa d’Ast?»
«Përchè a l’han butalo an provinsa d’Ast».
«Epura Canéj a l’é sempe ambelessì, a sò pòst. A më smija nen ch’a l’abio tramudalo. Sacocin, i sarìa antajamne nò?»
Vassì com a peul anandiesse na crisi d’identità ant la biòca ‘d na masnà com i j’era mi.
«Daje da ment a toa magistra» am fà ‘l grand, «Maria Cavalla mi i la cognosso bin e a l’é na magistra an piòta. Ëdcò mi cand i son andàit a scòla i son antrucame an ròbe ch’a më smijavo strambe e dëstravisante, ma peui mersì al magìster i son ës-ciarime la ment» .
«Nò nòno, la magistra Cavalla a l’ha dit ch’a venta dì front a nen ment» i l’hai fàit mi gavandje la paròla d’an boca e tant për feje vëdde che cheicòs i comensava a ‘mprendlo ‘dcò mi.
«Dì nen ëd gofarìe, Ciano. Pensie ansima prima ‘d dì lòn ch’at ven an ment».
«An front, nono, as dis an front, a l’ha dilo la magistra» i fortisso mi.
«A l’é nen possìbil. La magistra Cavalla…»
«La magistra Cavalla… cand la magistra Cavalla a l’ha dime ch’i son nà an provinsa d’Ast e nen an cola ‘d Lissandria a l’ha ‘dcò dime ch’im lo fichèissa bin an front».
«I të sbalie, a l’avrà dite ‘d butetlo bin ant la ment».
«Nò, nòno, la magistra a l’ha dit pròpi front».
I j’era franch sicur, giuradisna! Giusta jer matin la magistra a l’avìa ciamaje a Mussin përchè a sangonèissa da dzora a n’euj, e cand chiel a l’avìa rësponduje «mi sono piantato il piumino nella mente» chila a l’avìa rusalo disendje ch’a ventava dì «un pennino in fronte», sednò a lo butava ant ël canton ëd l’aso con j’orije an testa.
Ant mia suca a j’era giumaj un garboj ch’iv diso nen.
D’acòrdi për Ast al pòst ëd Lissandria, combin che la còsa am fussa pa bin ciàira. A la finitiva s’a lo disìa ‘dcò mè grand a j’era da chërdje, a l’era l’amison pì onest e s-cet ch’i l’avìa. Ëd Lissandria o d’Ast… dòp tut im avisava franch nen ëd quand i j’era nà… i j’era ‘dcò tanto cit… Lissandria o Ast a contava peui nen tant, s’i l’avèissa pairà serne andoa nassse i l’avrìa sernù la provinsa ‘d Coni.
«San Stevo, nòno, an che provinsa a l’é?»
«Provinsa ‘d Coni».
«Àora, ma prima an che provinsa a l’era?»
«Ëd Coni, i l’hai dite!»
«Sempe an cola ‘d Coni, Nòno, bele che da Canéj a San Stevo a-i sia gnanca ‘n tir dë s-ciòp?»
«Sempe Coni, sempe Coni».
Ah! Se mia maman a l’avèissa catame an provinsa ‘d Coni! Am disìa che a mi am piasìa marcé për ij brich përchè chila “fin-a l’ùltim” a ‘ndasìa sempe a spass al dëdlà dël Martinet, già ant la comun-a ‘d San Stevo… Già, àora a penseie bin ëdcò mia maman am fasìa fosoné l’angavign ch’i l’avìa an sla front, pardòn, ant la ment… an testa.
Chila am ciamava mai për nòm ma subianda, për ch’i sentèissa, përchè i j’era sempe pìtost lontan da ca. Da pòst divers i rivava a ca sempe dòp ël can. A ciamava ‘l can o am ciamava mi?
Er-lo ‘l can ch’a corìa al më pòst o i j’era mi ch’i rëspondìa da can?
Cand a s’antabacava për chèica mia marminela am rusava e am ciamava «fieul ëd gnun»… Mi im avisava nen cand i j’era nà, ma mama, pòrco fàuss, s’a lo savìa nen chila! E peuj, giusta cand ch’i-j la combinava pì gròssa a rivava a crijeme “va via, fieul dël parco!” e sòn, bin o mal, a pairava già esse ‘n barlum se mi i l’avèissa pa savù che ij preve a son òm, e ij mas-cc a fan pa ij cit. Diav! Pardòn, Nosgnor!
Ant la comun-a ‘d Cassinasch a-i era ‘n pòst ch’as ciamava «Ij Gibè» – pardon “Gibelli” – ma ‘l parco ‘d Cassinasch as ciamava Ferrero e ai Gibè a jë stasìa mach mè barba Abele con soa famija e gnun parco. A-i era gnanca na gesiòta, un pilonet.
I seguitava a capine franch pòch e la fiusa ch’i l’avìa an mè grand a l’era l’ùnich ambranch për nen ëspërfondé ant la disperassion.
«Nòno, la magistra a l’ha donca rason a dì ch’im ciamo Gibelli e nen Gibè?»
«La magistra a l’ha rason».
«Ma se fin-a al di prima d’andé a scòla tuti am ciamavo Gibè…»
«Sì, Gibè, an piemontèis. Gibelli as dis an italian».
«Ma i soma ancora an Piemont opura a l’han tramudalo ‘dcò chiel?»
«An certa manera si, o mej nò. Canéj a l’é an Piemont e ‘l Piemont a l’é an Italia».
«E antlora, nòno, tra Lissandria e Ast, Piemont e Italia, mi lòn ch’i son? Piemontèis o italian?»
«Tuti doi, l’un e l’àutr, ma prima ‘d tut it ses piemontèis. At diran ‘dcò ch’it ses italian, giuramento, ma la colpa a l’é nen toa…».