(1818-1882)
Nassù a Turin dël 1818, Clàudi Calandra a l’é stàit avocat, angigné idràulich (a l’é l’anventor d’un sistema për l’estrassion ëd j’eve sot-tèra), geòlogh, poeta, bibliòfil e amateur d’archeologìa, d’art militar, ëd fortificassion.
Mòrtje la fomna, Malvin-a Fre, ëd mach vinteut ane, a l’ha fàit front bele sol a l’educassion dij fieuj, Edoard e David (ch’a vniran l’un ëscritor e l’àutr ëscultor).
A l’é stàit sìndich ëd Murel, andova ch’a l’avìa na ca e ‘d tère ‘d famija, vicepressident dla Provinsa ‘d Coni e deputà ai temp ëd la capital a Fiorensa.
Dël 1878, ansema ai sò fieuj, a antraprend jë scav archeològich ëd la necròpoli longobarda ‘d Teston-a ‘d Moncalé (ij repert a son ancheuj al musé dj’antichità ‘d Turin), dont a publicrà na relassion (Di una necropoli barbarica scoperta a Testona, Turin 1880).
A meuir dël 1882 e a l’é strà a Murel.
Cheidun-a ‘d soe lìriche a son stàite publicà da Stevo Mina an Canzoni Piemontesi e cenni storici sulla letteratura subalpina (1860).
«L’avocat Clàudi Calandra (1818-1882), pare d’Edoard e ‘d Dàvid, deputà dël Regn, a l’avìa vàire sofert an càusa a l’isolament dël Piemont […]. Da nassion europenga a l’era trovasse dësmentià an sò canton […] La Canson Lament ëd Giandoja a l’era stàita publicà a Turin dël 1868 ant ël lìber dë Stevo Min-a Canzoni piemontesi e cenni storici sulla letteratura subalpina, ansema a d’àutre composission ëd Calandra, che tutun a l’avìa nen sotsignà, dal moment ch’a l’era un deputà».
Mauro Brusa
Lament ëd Giandoja
Clàudi Calandra
I
Quand am ven për la memòria
Ël bel temp ‘d mia gioventù,
Ël tribech 1 an sla sicòria,
Mè codin 2 arvirà an sù,
Con mia giaca ‘d pann grossé,
Ma gnun débit da paghé,
E stërmà sota al cussin
Un causset pien ‘d marenghin,
Am pija al cheur un cert magon
Che a spieghelo i son nen bon!
II
An col temp ël frach ‘d Giandoja
L’era ‘n tìtol ‘d nobiltà,
J’era furb pì che Griboja,
Pijà a le bon-e e rispetà,
Valìa mej ch’ le caramele
Ël brusor ‘d certe patele 3
Lassà andé dë dsà e dë dlà
për dventé padron ‘d mia ca;
Am tnìa nen për un cojon
Gnanca ‘l prim Napoleon!
III
Un bel di për Meneghin
Son andàit rompe na lansa,
Dé la cassa a j’assassin
‘Nsema a j’àutri dl’aleansa;
Ma ‘nt ël fòrt ëd la campagna
‘M han piantame lì ‘nt la bagna.
J’heu spendù ‘l tesòr ch’i avìa,
Piantà ‘d pof a l’ostërìa
për mantnì con ‘d bon bocon
Quatr baraba e Cameron!
IV
Malgré lòn, son arpatame,
Torno pijé j’arme a la man,
D’àutri bulo am han pëssiame
Don Chissiòt… an mes ai ran,
Fas ronfé l’artajarìa,
Ij nemis a scapo via.
Ven-o a ca; bragalo fòrt,
Tuti am dijo ch’ l’heu nen tòrt
A pretende ‘n cadregon
‘nt la ciambrea dle nassion!
V
Finalment ven ël bel di
Ch’ la fortun-a vòlta fior;
Un pess gròss s’uniss a mi
Për guarì tuti ij dolor…
«Allons, marche…» giroma ‘d fianch,
Doma ‘d lusse ai vestì bianch,
Ma ‘nt ël bon ch’ le teste rote,
Coj brut muso am ciamo bote,
L’òm as fërma… (sto birbon!)
E ‘m dà ‘l cont dij sò canon.
VI
Lah, passiensa! l’heu amparà
Lòn ch’a ciamo ij bon polìtich
Drit dle nassionalità…
E i son nen mostrame stìtich.
J’avìa là su la montagna
Un ciabòt e na campagna
J’heu armetuje a col falchèt
An piorand come ‘n vailèt,
E mandeje su ‘n forgon
Fin-a ij tìtol ‘d mè blason.
VII
Ant j’afé ëd la pianura
Con tut lòn j’era nen ‘d mal;
Campand là mia caussadura
J’heu adotà ël mes stival .
Ij fratej ‘s buto a fé festa,
Tento ‘l colp sla pòca resta.
L’ero giusta an tren a pijeje
Quand ch’i arivo mi a salveje,
I dagh man ai mè canon,
Quatr patele, e i soma al bon!
VIII
Foma ij viva a la fradlansa
E mi im rendo là ai sò sant
Ma am fan prest balé la dansa
Con ‘d camora e con ‘d brigant!
Dë vnì a ca fan ‘dcò l’onor
Ma dispòst ‘d comandé lor
Con la man ant mia sacòcia
‘N mando an Emaus la bòcia
Su d’impiegh, ‘d regaj, ‘d pension!
Tant Giandoja a l’é ‘n mincion!
………………….
XII
Tuti am ròbo e ‘m assassin-o,
Am carësso a càuss daré
Fin-a coj che ‘d pì am avzin-o
L’ambission a-j fà giré;
Ai mè bòja a fan dle gnògne,
Ch’an san pur s’a son ‘d carògne,
Prego ‘l cel pietos ch’am lassa
Le man siòlte e na ramassa
Për podèj dé na lession
A sta màniga ‘d birbon!
XIII
Avilì, sensa monede,
Ant ij crussi fin-a a j’euj,
A la broa ‘d rompe la fede
Ch’i l’heu dàit ai mè prim fieuj,
Ah lassé, lassé ch’i piora,
Tut sossì l’é mia malora!
‘M vedreu fin-a a fé pra net
Dl’antich fèod ëd Carianet!
Ma ‘m restrà për distrassion
‘D pensé al Crist e a soa passion!
1 Tribech: capel a tre ponte ch’as costumava dël Setsent.
2 Codin: coin.
3 Patele: le vitòrie dl’armada piemontèisa.
◄ Mila agn ëd Literatura Piemontèisa