La conta dij fò d’argent
Bep Ross
.
Surtì da travajé, la sòlita stra për ca da rusié pian pian, vërtojand andrinta na sòrt ëd gen-a a rumié un ringrét ëd chissà còsa, coma na pen-a nen bin passà o n’anvìa stërmà ‘d còse neuve e diferente.
Trames ëd j’archet dij pòrti, quasi ch’a surtèissa da le muraje, un cél gris a slargava sò tuf molzin pen-a a la mira dij cop, antërboland l’ampromëssa dle giornà ariose ch’a l’avìo argiojine a l’ancaminé dl’istà.
Le cantonà dij palass a sghijavo via seulie, quasi robà da l’ëscore dla gent, che, argorgand an sij marciapé, a rablava na buria meusia ‘d moro e ‘d gest artajà a na mira, da smijé pròpi mach surtì da tanti stampin, pì o meno tuti frust e istess.
Al canton dij pòrti, andova as traversa la piassa, la vista a l’avìa ‘d bel fé a slarghesse a l’anviron, e, quasi ch’a fùissa possà a sërché ant ël viroj largh dël vërtojé dla gent, sai pa mi cò ‘d diferent o ‘d fòra-via, franch coma s’a fùissa mach col-lì ‘l pòst andova a l’amprovista lë straordinari a pudèissa ciapé fasson e un, an quàich manera, andrinta a lo savèissa.
J’euj a së slumavo asardos e pasi da na mira a l’àutra, quand, an sël facin grassios ëd na tòta, a ven a piché coma n’arbat ëd ciàir, lest parèj ‘d na lusor ës-ciapërlà ampressa an sël seuli ‘d na lama d’eva, rissà dal core dl’aria.
Sota col ësbaluné, na giòla a l’era svaporasse dossa ansima ‘l plage dla cara (1), e n’andi molzin e dru a l’era spantiasse da col còrp, anviscand n’emossion ësburdìa ch’a sagojava ‘l cheur, lest a sërché le marche dij seugn ëstermà.
J’euj susnos a vardo a la longa cola mistà, a torno a fissela, peui, antërdovà, a guardo ancora da bin, e, a la fin, ëd malaveuja as viro an fòra.
Da davzin, pì gnente ‘d fòra-via. L’arlus a l’era passà sensa lassé na marca. Ant ël fërmiolé svantà (2) dla gent, ëdcò cola na facia parèj ëd j’àutre.
Torna la pen-a ‘d dëspuì la gòj ‘d minca consistensa, për ardrissela al fons d’un sërché novel përfumà d’amer coma ‘n tònich, ma con ël sust ëd në speté ch’a conta.
A l’era nen la prima vira che ‘l bàuti dle speranse a pëssiava la tlin-a (3) dla passiensa. Un s’era costumasse, ma l’anvìa dla dëscuerta a continuava a fé anghicio an sle pianà batuve, coma na masnà ch’a savèissa pa se chité o arciapé soa dëmora.
A peul d’esse che la prima vòlta a fùissa stàit quand che da masnà a l’avìa vist, sù ant ël valon, ël pissaj (4) colé giù ant la barma, con ël son lontan e ancreus ch’a tërlava për j’orìe, o quand che da ‘n sla còla a l’avìa s-ceirà ij gialass (5) lontan, aùss sota la crëste, fé ‘ma ‘n baron dë stèile ansima dle ciapere.
A l’era sempre l’istess. La brusor ëd core, ëd rivé, ëd vive na maravija, për arconòsse, apress, ch’a l’era nen la mistà stantà, sbalunà ‘nt na rajera ‘d sol.
O coma quand che, virojand për le boschin-e satìe ‘d tup mascheugn, a dëstriché la gra dle pianà, ansima a lë sterni ‘d feuja e ‘d mofa, a l’era gnanca la marca dij senté, ma l’avèj maitas ëd rivé a scheurve dëdlà ‘d na brova ‘l canton dij seugn, o d’antërvëdde j’erbo dël sol e dla lun-a, al fons dël vapor ìmol ch’a s-ciassava coma në spëssor antrames ëd le ramaje dla bronda.
Ansima ai busson pì bass, a s’arlevava ‘n bocc ëd fò, con le bare ciàire, lovà coma ‘d cane d’òrgo, drite sota la copa fonza e seulie ‘ma la sira, ch’a smijavo arsoné,a la vista, sclin-e parèj d’un ciochin a l’ombra d’un autar.
Cissà dal vëzzo d’arambesse, d’andé toché, ëd sosté trames a lor ël bate afarà dël cheur, a l’era compasse a travers ëd la ramaja, e, sensa gnanca sente le bròcie ch’a lo pognìo an sla facia, a l’era corù a piantesse an mes a cole bare susnà coma ‘n boneur.
A l’avìa aussà j’euj ambajà an sla sàgoma sostnuva, a l’era chinasse a guardé da bin ël gieugh angavignà dle rèis a l’ancolura (6) rupìa dij bion, peui a l’era stassne ferm për un bel moment, con la man pogià an sla scòrsa rudia dl’erbo pì davzin.
Pa nèn da dì, a j’ero pro dle bele bare, ma nen cole che chiel a l’avìa vist. Magara ‘l masche a l’avìo faje faja (7): a j’ero ‘d bej erbo, si, ma nen ij sò fò d’argent!
Varda-sì, ël sust ëstërmà ‘d tut cost afé a l’era stàit pròpi col d’anmaginesse ij fò d’argent, e, ancor ëd pì ‘d mal fé da s-ceirisse, d’avèj avù l’arciam për un nèn ëd vëddje.
Parèj la pen-a a l’era torna dëscioduva, ciuto e përpotenta coma la tempra dël fil ëd na lama, dësgustosa coma na fëtta ‘d pan amaresanta për ël cotel dovrà a cheuje l’argiansan-a.
Da anlora, la mistà dij fò d’argent a l’avìa faje companìa minca vòlta che, an sla brova ‘d sò andé, a l’avìa fàit ciociù la sentor dël fòra-via.
Bele mach cost’istà a l’era rivaje d’antërvëddla, quand ch’a l’era montà sù ant ij bòsch dl’ubach, andova da pì ‘d trant’agn pì gnun a l’avìa tajà ij lòt.
Ij fò a j’ero motobin chërsù e ‘l ramage l’avìa avù tut ël temp ëd monté e dë slarghesse, an manera ‘d rivé quasi a toché con la ponta dle bròcie cole dla copa pì davzin-a. A vardé da l’adrit as vëddìa coma na tërbolin-a dasianta ‘d verd, pen-a mormorisà dal bogé dl’aria, coma na sòrta dë vlu fòra mësura, satì, dru, fërmiolant, aviv e bogiarin coma le gnòche dla cajà dël làit, quand che fumanta a monta su la toma.
Sota a col ëspëssor ëd verdura le feuje dl’ann passà, sgnacà da la fiòca, a coatavo s-ciasse la tèra dëspeuja, andova mach mincant veje branche scarsà o ‘n bron dë strangola-lop (8) as giontavo a le pere mufìe për rompe un pòch l’esse sempre istess ëd col ësterni d’una grandor argenta.
Un vel ëd borin-a tupa a smijava ch’anvlupèissa le piante pì dëscòst, e la vista a finìa dë smasisse pròpi ansima djë stermaj pì artirà, andova a s’ëtnisìa sconduva l’ànima ancreusa dla boschin-a.
Lassù, dzora dla trassera dij bion, che chiel a l’avìa montà për seurte sota dla còla, a l’avìa vist un reu ansolì, andova la bàucia (9) a soagnava d’archinaje d’òr j’orlo tërmolant dij bisson satì ‘d frescura.
Ant ël brun ëd la fonzor ch’anrovava ‘l reu, ëd raj ‘d sol a picavo an bëstaj ansima ai bion, ch’a splendrìo d’argent martlà, coma s’a fùisso stàit le pilie d’una gesia, tirà sù për cheuje j’orassion servaje.
Tërbulant sù për la riva seulia e sghissanta, a l’era arambasse a col canton dël reu, ma, an montand, a l’avìa përdù la mira, mentre na nebia, ch’a l’era butasse dëdnans dël sol, a l’avìa stupì la giòla dla rajera, sensa lassé na marca ch’a mostrèissa andova a l’avìa splendrì l’arlus d’argent.
Ël seugn antëvist a malapen-a a l’era torna dëslinguasse, cissand con lòn la veuja ‘d torna mai sugné.
Ël temp a passava adasi con ij sò trafen e le soe ciòme (10), sensa ch’a manchèissa minca tant ëd fé anghicio l’arciam d’argent.
Coma stassèira ch’a l’era fërmasse al bancon ëd l’òsto për possé fòra d’andrinta a j’òss ël mach dël nebiass ch’a fongava spess trames a le muraje dij palass.
N’amis ëd coj ëd sempre për comandé la barbera e pòche paròle mincatant, për artajé ‘n canton daspërlor an mes al bacan ëd cola stansia ch’a finìa për esse ‘d gnun, fòrsa d’esse dovrà da tuti.
La gòj dë sté ansema a dasìa gnun-a gen-a e, mentre ‘l dëscore a s’antërmesiava al golëtté (11) con deuit, dal fons dij lumet (12) as dësdavanavo ij tacon d’un-a ‘d cole storie stërmà, che mach j’amis a san conté sensa paròle.
E parèj a l’era torna smijaje ‘d vëdde, o forse ‘d sente a dindiné coma l’arson ëd na vos d’argent, che sensa demòrde a continèissa a sërchelo a la longa e d’an fòra.
Da sol a l’avìa peui finì pian pian ëd gotgoté (13) l’ùltim goblòt, guardand da bin, ant l’arlus violèt dël vin, la marca d’un arch d’argent, ch’as dëstacava da l’orlo dël cristal.
Ferm a pensé ij vej ancontr, a l’era sentusse andrinta na ponta ‘d malanvìa, ma ant l’istess mentre n’arbut ëd gòj, smonù da ‘n sentiment ancreus che, o prima o apress, j’erbo d’argent a l’avrìa peui finì con l’ancontreje.
Parèj, torna pasià con sò destin ëd suste, a l’era ancaminasse për la stra borinuva (14), andova le mistà sgrunà dal core dj’arcòrd a s’antërsavo con dë scaje argentà, an mes a l’arluse bagnà dij pcit pontin ëd la nebia.
1 cara: dal provensal: facia; it. faccia.
2 svantà: spatarà; it. sparpagliato.
3 tlin-a: crosta ch’as fà an sul làit bujì; pel; it.: pellicola.
4 pissaj: cascada; it. cascata.
5 gialass: giasserre; it: ghiacciai.
6 ancolura: ancoladura; it: incollatura, attaccatura.
7 Ël masche a l’avìo faje faja: it. le streghe gli avevano giocato un tiro birbone.
8 strangola-lop: acònit, napel; it. aconito, napello (erba velenosa).
9 bàucia: erba dle còste dle montagne; it.: erba di montagna.
10 ciòma: arpòs, leu andova a s’arpòso le bestie an montagna; it.: luogo di riposo, siesta, frequentato dagli animali.
11 golëtté: bèive adasi; it.: sorseggiare.
12 lumet: bianch ëd l0euj; it.: pupilla.
13 gotgoté: bèive j’ùltime stisse; it.: bere le ultime gocce.
14 borinuva: it.: brumosa.
◄ Bep Ross