ARMANACH 2014
St’armanach-sì a l’é dedicà ai Piemontèis ch’a son tacà a soe rèis, a tuti coj ch’a stan an Piemont e a sento l’anvìa ‘d conòsse l’ànima dël pais andoa ch’as treuvo e a j’amis ch’a l’han veuja ‘d conòsse nòsta lenga e nòsta coltura e, magara, ‘d fene conòsse la soa.
I son convinta che cudì nòste rèis e confrontesse sensa gnun pregiudissi con j’àutri a sia la manera la pì bela për fé chërse lìber e sgnor nòstr ëspìrit e nòstre masnà. Con un gròss GRASSIE a tuti coj ch’a l’han giutame.
Feste, tradission, legende, manere ‘d dì e di ‘d marca*
Gené 2014
| 1 | Merco | S. Maria Mare ‘d Nosgnor e Regin-a dla Pas |
Ël di dla stren-a: an chèiche pais, al Prim ëd l’ann, ij parin a regalavo ai fijòss «ël cicio», na torta a forma d’omnet con j’euj e ij boton ëd bombon colorà, për feje j’auguri ‘d bon-a fin e bon prinsipi. | |
| 2 | Giòbia | San Fendent ëd Casal | ||
| 3 | Vënner | SS. Nòm ëd Gesù | ||
| 4 | Saba | Sant Anastasi | ||
| 5 | Dumìnica | San Simon | ||
| 6 | Lùn-es | Ij Rè (Epifanìa ‘d Nosgnor) | La Pifanìa, ‘l di dla fogassa. As costumava fé na fogassa e stërmeje ‘ndrinta na fava:chi ch’a la trovava a l’avìa boneur për tut l’ann. | |
| 7 | Màrtes | San Giulian da Noara | ||
| 8 | Merco | San Lussien | ||
| 9 | Giòbia | Batésim ëd Gesù | ||
| 10 | Vënner | San Gregòri ‘d Nissa | ||
| 11 | Saba | Santa Luminosa | ||
| 12 | Dumìnica | San Benedet ëd la Ciusa | ||
| 13 | Lùn-es | Santa Verònica | ||
| 14 | Màrtes | Sant Odon a Noara | ||
| 15 | Merco | San Mò | ||
| 16 | Giòbia | San Marsel | ||
| 17 | Vënner | Sant Antòni Abà | Sant Antòni, ‘l di dla benedission dle bestie. Ij paisan a mnavo tute le bestie e a-j baronavo sël sagrà dla gesia (d’antan a-j portavo pròpi drinta) për feje benedì dal parco.Da gené ij di a taco a slonghesse: a la Pifanìa, un pass da furmìa; a Sant Antòni, un pass da canònich; a San Bastian, un pass d’un can, a la Candlera n’ora antera e a Carlevé a comensa aandé… |
|
| 18 | Saba | Santa Margarita d’Ongarìa | ||
| 19 | Dumìnica | San Mario | ||
| 20 | Lùn-es | San Bastian, protetor ëd Bra | ||
| 21 | Màrtes | Sant’Agnes (Ines) | ||
| 22 | Merco | San Vinsent protetor ëd Giajon | San Vinsent, protetor ëd Giajon : për la Festa jë Spadoné a fan le caraterìstiche eanciarmante «danse con jë spadon», la tradission, peul desse, la pì veja dël Piemont, ch’a fonga soe rèis ant le sirimònie pagan-e për avej na tèra drùa e na bona archeujta. A podrìa esse costa laspiegassion dle fior e dij bindej colorà ch’a coato d’autut ël capel grev, la part la pì caraterìstica dël costum. Jë Spadoné a compagno le Priore da soa ca a la gesia, dansanda al son dla banda, dë dnans a la procission, për le stra dël pais. | |
| 23 | Giòbia | Santa Emerensian-a Sposalissi dla Madòna |
S. Emerensian-a, a guerna da le svalanche. A Rosmòl, minca agn, a ven arneuvà ‘l vot fàit a la Santa, dòp la tràgica svalanca, dël 1706. | |
| 24 | Vënner | San Fransesch ëd Sàles protetor ëd Chambéry | ||
| 25 | Saba | Conversion ëd San Pàul | ||
| 26 | Dumìnica | SS. Alveri e Bastian, protetor ëd Fossan | ||
| 27 | Lùn-es | Sant’Àngela Mèrici, Giornà dla Memòria | ||
| 28 | Màrtes | San Tomà d’Aquin | ||
| 29 | Merco | San Costans | 29/30/31: « ij di dla merla». Ij vej a disìo che j’ùltim di ‘d gené a j’ero ij pì frèid ëd l’ann e a contavo na legenda. D’antan, ij merlo a l’avìo tuti le piume bele bianche. A l’é rivaje n’ann che, a la fin ëd gené, a fasìa pròpi tanta tanta frèid. Ij pra e ij camp a j’ero coatà da la galaverna, da le rame dle piante a pendìo ‘d giasson longh e lusent, as vëddia pì nen un fil d’erba sëcca ni ‘n pocio ross. La gent a stasìo antëcà, da para al feu, ma le bestie a savìo pa pì ‘ndoa trové na sosta për nen meuire gelà dë ‘d neuit. A-i era ‘dcò na merla, che, për ëscaudesse, a volava e volava, fërmandse mach mincatant për pijé ‘d fià; ma, dòp dontrè ore, a na podìa pròpi pì e a tacava a pensé che tòst a sarìa drocà s’un camp giassà e a sarìa pa pì stàita bon-a a ausesse, e ‘l Mascon Invern a l’avrìa ciapala belelì. Boneur che, a na bela mira, a l’ha vist da lògn un camin ëd na ca ch’a fumava. Con soe ùltime fòrse a l’é volaje ansima e a l’é stàita lì për tre di e tre neuit, ëscaudà dal fum. Quand che la frèid a l’é smortisse, a l’ha podù torné a sò ni, ma soe piume a j’ero diventà nèire dal caluso. A l’é lòn che, d’antlora, ij merlo a son tuti nèir. | |
| 30 | Giòbia | San Bastian Valfré | ||
| 31 | Vënner | San Gioann Bòsch | ||
Le sèire ‘d Gené e ‘d Fërvé a son scure e frèide. A së sta bin ant la stala, a fé la vijà con j’amis… e, antramentre che j’òmini a rangio j’arnèis për la bon-a stagion o a antërso cavagne e cavagnin, le fomne a cuso o a fan scapin o a filo e a-i é sempre chi ch’a ten j’àutri ‘d bonimor, contanda stòrie o drolarìe.
*(ij di ‘d marca a son coj da ten-e an considerassion, da marché sl’armanach për nen dësmentieje, tramandà dcò con ij proverbi)