Lion Sinigaglia a nass a Turin ai 14 d’aost dël 1868. Ëd famija giudea sgnora, ëd marilenga piemontèisa, a amprend ël fransèis, l’anglèis e l’alman e as dédica a jë studi literari. Espert grimpeur, a partéssipa a vàire assension e a marca ‘d neuv senté ansima le montagne piemontèise e an sle Dolomiten.
Soa atività ‘d composidor a s’anandia dël 1887. A pòrta anans ij sò studi a Viena e a Praga, peui a torna a Turin dël 1901. Soa vita ant la capital piemontèisa a l’é satìa: a compon, a l’ha ‘d frequentassion con musicista e artista, a viagia a l’ëstrangé. Dël 1902 sò anteresse për la canson tradissional, cissà da Dvořák, a lo men-a a fé d’arserche an sël camp.
«Più mi addentravo nel lavoro più mi sorprendeva e insieme mi sgomentava la crescente e inattesa ricchezza che venivo scoprendo, tanto che finii col restringere le ricerche a una limitata zona della Collina di Torino, e particolarmente ai dintorni di Cavoretto […] potei raccogliere in due anni di lavoro una messe come qualità e quantità veramente sorprendente; quasi nessuno si sarebbe aspettato di scoprire nel nostro Piemonte e in così breve spazio di luoghi, una tal ricchezza di folclore musicale, per tacere delle numerose poesie inedite che ebbi pure la fortuna di rintracciare».
Apress l’arserca, l’elaborassion armònica: 36 Vecchie canzoni popolari del Piemonte – surtì a Leipzig da Breitkopf & Härtel dal ‘ 14 al ’27 – na serie dë scartari dont le canson a son intrà ‘dcò ant ël repertòri dle cantante forostere – Rapsodia Piemontese op. 26 per violino e orchestra (1902- 1905), Danze Piemontesi op. 31 per orchestra (1903 – cfr. le Danse Slave ‘d Dvořák e le Danse Ongarèise ‘d Brahms ), ► Suite “Piemonte” (1909 – «Da gran tempo volevo cantare il mio paese prediletto in modo più elevato…»), Serenata Op. 30, trames la resta ‘d soe euvre. Tuta soa ùltima produssion a l’é ispirà da la tradission piemontèisa, che ‘l Maestro Arturo Toscanini a portrà fin-a ant j’Ëstat Unì.
Lion Sinigaja a farà na fin tràgica sota ‘l regim fassista. A-j darà nen dament ai consèj dij sò amis e a chitrà nen ël Piemont. Soa ca ‘d Cavorèt a sarà requisìa dal legìtim govern italian, e peui sachëzzà. Frapà da la dëstrussion ëd tuti ij sò arcòrd e ‘d coj ëd soa famija, a l’é mòrt d’un colp antant ch’a lo arestavo, ai 16 ëd magg dël 1944, al Maurissian ëd Turin.
Sò amis Luigi Rognon, ‘dcò chiel arsercà da la poliss italian-a, a arzigrà la vita për andé ant ël Canavèis a arcuperé da la seure dël Maestro, Alina, tuti j’ëscartari ‘d mùsica piemontèisa, ij frut ëd soe arserche. Frapà dal dolor, ëdcò Alina a muirerà pòch apress.
La cujìa – fin-a antlora inédita – dle Canson popolar dël Piemont ëd Lion Sinigaja a l’é stàita edità dël 1998 da la Region Piemont con Diakronìa ‘d Vigéven. A s’agiss ëd la publicassion integral ëd n’euvra monumentala – e për la pì part dësconossùa (500 melodie e 120 test) – ch’a pòrta ‘l Piemont a esse un-a dle nassion pì documentà d’Europa rësguard la mùsica tradissional.
A l’avis ëd Sinigaja l’euvra, fondamental a l’etnomusicologìa europenga, ëd Costantin Nigra a lassava an Piemont ël sospet ch’a-i fussa na fioridura ‘d mùsica tradissional motobin antica; nopà la canson piemontèisa a l’era conossùa mach për pòche composision grossere.
An efet a l’é stàita costa dësvalutassion ëd la canson piemontèisa un dij but ch’a l’han cissà Sinigaja, amis ëd Johannes Brahms, Gustav Mahler e d’Antonín Dvořák, a butesse a esploré le combe dla colin-a ‘d Turin a la serca ‘d përson-e ch’a memorièisso le veje balade e a trascrivne paròle e mùsiche.
Soa antension diciarà a l’é stàita, donca, cola ‘d completé l’euvra dël Nigra, e ‘d rende al Piemont soa mùsica.
Un’antension tutafàit nassional: a l’ha scrivù Robert Leydi che Lion Sinigaja a l’é stàit l’ùnich, da nòste bande, ch’a l’é fasse arsercador e composidor con ël midem ëspìrit ëd Bèla Bartók, visadì cissà da ‘n sentiment nassional ancreus, che për Sinigaja a l’é stàit tut për Piemont.
Avèj ancheuj a disposission ës tesòr a l’é për ij Piemontèis un gròss boneur, ch’a pasia na fërvaja ‘l magon e ‘l rigret ëd nen avèj avù ‘n Sinigaja për minca na borgià, ch’a butèissa a salvament tute j’àutre giòje ‘d nòsta mùsica përdùe sempe-mai.
Ad. da J.N., Gioventura Piemontèisa N.5/Aost 1998
2014 – Per il Giorno della Memoria Gioventura Piemontèisa chiede ► l’intitolazione del Conservatorio di Torino a Leone Sinigaglia (il Comune non ha mai risposto).