La Consolà a l’é la pì conossùa e vajanta dle poesìe piemontèise dedicà a la Madòna. La stòria dël Santuari dla Consolà ‘d Turin a l’é motobin veja: le documentassion a ‘ncamin-o dël ‘300, quand S. Màssim, prim vësco nominà, a l’ha avù d S. Eusebi na mistà dla Madòna ch’a rivava da la Palestin-a e che peui a l’era perdusse dl’818. La tradission a ponta an sël miràcol dij 20 ëd Giugn dël 1104, quand che Jean Ravais, un bòrgno ch’a stasìa a Brianson, a l’ha torna podù s-ciairé dòp avèj trovà la mistà sota la tor ëd Sant Andrea. E ij miràcoj a finisso nen sì: ël salvament ëd Turin (e dël Pais ëd Piemont-Savòja) da l’assedi dij Fransèis dël 1706 as dëv a la Madòna dla Consolà, ch’a ambrassa e a giuta tuti coj ch’a van a trovela e a la prego con devossion. (RC)
La Consolà
Nino Còsta
A randa dij rastéj dla Tor roman-a
– ùltim avans d’un’época dëstissa –
con n’aria ‘d serietà tuta nostran-a
la Consolà l’é lì: bassa e massissa,
sensa spatuss: come na brava mare
ch’a l’ha ‘d fastidi gròss për la famija
e a ten da cont le soe memòrie care,
ma veul nen esse ‘d pì che lòn ch’a sia.
Davanti a chila i é ‘d masnà ch’a coro,
d’ovriere ch’a passo e ‘d sartoirëtte;
pòver ch’a ciamo; prèive ch’a dëscoro,
e le veje ch’a vendo le candlëtte.
Sò cioché, lì davzin, – ombra severa
dle glòrie dle passion d’un’àutra età –
ch’a l’ha goernà la cros e la bandiera,
fedel come ‘n tropié dij temp passà,
adess ch’a l’é vnù vej, tutun a manda
dzora dël mond ël son dle soe campan-e
come na vos ch’a prega e as racomanda
për tute quante le miserie uman-e,
e sla piassëtta, con sò cit an brass,
la Madonin-a bianca sla colòna,
guardand an giù la gent ch’a fà ‘d fracass,
a l’ha ‘n soris da mama e da Madòna.
Ma pen-a intrà ‘nt la bela cesa, as resta
come sesì da ‘n sens ëd confusion:
n’odor d’incens e ‘d fior ch’a dà a la testa,
n’aria ‘d lusso, ‘d misteri e ‘d divossion.
As torna sente an fond a la cossiensa –
për tant sì pòch che la superbia an chita –
ch’a-i é quaidun pì ‘n su dla nòstra siensa
ch’a-i é quaicòs pì ‘n sa dla nòstra vita.
Is ricordoma ‘l nòstr bel temp lontan
quandi ch’a në mnavo sì a benedission,
che nòstra mama a në tnisìa për man
e, sotvos, an fasìa dì j’orassion,
e, come ‘nlora, ‘nt la capela sombra
– lagiù, lagiù, trames a doi ciairin –
në smija ch’as senta ciusioné, da ‘nt l’ombra,
le doe regin-e anginojà davzin.
Òh! come a resto le memòrie fisse
dj’impression e dij seugn dla prima età!
I é tante fiame ch’a son già dëstisse,
ma col ciairin, lagiù, ‘s dëstissa pa.
E parèj dël gognin ch’a së strenzìa
tacà la mama – pijà da sburdiment –
e a spalancava j’euj quand ch’a vëdìa
la Madòna vestìa d’òr e d’argent,
l’òm d’adess, ch’a l’é franch e dësgenà,
a guarda con l’antica meravija
le richësse e ij tesòr dla gran sità
posà davanti a l’umiltà ‘d Maria.
Ma ‘l cheur dla pòvra gent fàita a la bon-a,
dle coefe ‘d lan-a e dij paltò ‘d coton
ch’a diso da stërmà la soa coron-a
e, quand ch’a prego, a prego ‘nt ij canton,
a l’é nen sì; l’é là ‘nt ij coridor
sota le vòlte frèide e patanuve,
l’é sle muraje sensa gnun color
trames ai “vot” dle grassie ricevuve.
Pòvri quadret dla pòvra galerìa!
stòrie ‘d maleur, d’afann e dë spavent
ch’i seve brut e pien ëd poesìa
ch’i seve gòf e pien ëd sentiment,
sota le vòstre plance primitive,
i é pì ‘d bon sens che drinta ij lìber gròss
i é la speransa ch’an dà fòrsa a vive
fin ch’i restoma su cost mond balòss.
Ave Maria… quand che nòstr cheur at ciama
e ij sangiut a fan grop drinta la gola,
Ti, Madòna ‘d Turin, parèj ‘d na mama
it ses cola ch’an pasia e ch’an consola.
Tuti i vnoma da Ti – pòver e sgnor,
ignorant e sapient, giovnòt e vej –
quand che l’ombra dla mòrt o dël dolor
an fà torné, për un moment, fratej.
It mostroma, an piorand, le nòstre cros,
it contoma ij maleur dle nòstre ca
për ch’it an giute con tò cheur pietos,
òh Vèrgine Maria dla Consolà.
E Ti, Madòna, stèila dla matin,
confòrt ai disperà, mare ‘d Nosgnor
‘t i-j das a tuti na fërvaja ‘d bin
na spluva dë speransa e ‘n pòch d’amor.
A treuvo ajut an Ti, quand ch’at invòco
– con le làgrime a j’euj, sensa impostura –
tant la paisan-a ch’a rabasta ij sòco,
come la sgnora ch’a ven sì ‘n vitura.
A s’anginojo sì, sl’istessa banca,
e Ti ‘t i-j guarde con l’istess soris
la “monigheta” con la scufia bianca,
e la “cocotte” con jë scarpin ‘d vërnis,
e as racomando a Ti ‘nt j’ore ‘d tempesta
– quand che la ciòca dël maleur a son-a –
la verduriera con la siarpa ‘n testa
e la regin-a con la soa coron-a.
Ave Maria… da le ciaborne veje
ch’a saro la Ca nèire e ‘l Borgh djë strass,
dai bej palass ch’a guardo ‘nvers le lèje,
da ‘n Valdòch, dal Seralio e dai Molass;
dal Borgh ëd Pò fin-a le Basse ‘d Dòra,
da la Crosëtta al parch dël Valentin
i é tut Turin ch’at prega e ch’at adòra
i é tut Turin ch’at conta ij sò sagrin…
Òh Protetris dla nòstra antica rassa,
cudiss-ne ti, fin che la mòrt an pija:
come l’aqua d’un fium la vita a passa
ma Ti, Madòna, it reste… Ave Maria.
Sal e Pèiver, 1924 ©Viglongo