Sergi Hertel ëd La Tor: un dij pì grand patriòta piemontèis ëd sempe. N’angagg për la lenga piernontèisa partì dal CAI ëd Turin fin-a a la Companìa dij Brandé. Sò dësbut an sël Musicalbrandé a l’é dël 1971 tan’me ne poeta (con na lìrica piemontèisa scrivùa dël 1959!).
An pijand posission contra «coj brav piemontèis dla bajòna ch’a l’han giudicà ij sò fieuj tant gnòch da pi nen esse bon a parlé italian a scòla se lor a-j parlo piemontèis antëcà», a pùblica (1978) ël prim abecedari piemontèis modern e d’àutri lìber për le masnà.
Për dësfende ‘l piemontèis nen mach da la mira literaria e an vorend pisté an sla class polìtica an cissand l’arvangia contra la mentalità dominanta italianista, Hertel a dventa colaborador dla prima Assion Piemontèisa ‘d Luis Cerchio.
Ispirà da costa esperiensa, dël 1983 ansema a so Grup a teorisa l’Union Piemontèisa e, cand che Gremm a stampa ‘n giornal con cost nòm, a fonda a La Tor ël Grup d’Assion Piemontèisa; da lì a pòch a intra an polìtica. Apress dl’esperiensa ministrativa (a ven nen senator mach përchè a arnonsia a pro ‘d cheidun ëd so Grup – che peui a farà ‘l sàut ëd la quaja) a torna an prima ligna ant la bataja për l’identità e la lenga piemontèisa.
«I l’oma subì l’amposission d’una coltura diversa, e la nòsta a l’è stàita possà ant ël canton. A l’han sercà ‘d gavene nòste rèis, e costa a l’è stàita n’assion delinquensial portà anans da l’ëstat italian».
Dòp na vita ‘d bataje (a l’é ancor stàit ël prim Pressident dla Consulta për la Lenga Piemontèisa) Sergi Hertel a s’artira a vita privà dël 2003; ël Grup d’Assion Piemontèisa Val Pélis a decid ëd saré e ‘d sospende le publicassion dël giornal Val Pélis, an lassand l’ardità a Gioventura Piemontèisa.
«I sugnoma ch’a durbiran j’euj…»
Sergi Hertel
Con d’àutre paròle, quand a sarà bon a fé torné ‘l Piemont a esse na realtà rispetà tra le Nassion d’Euròpa nopa ‘d resté na colònia dësmentìà dlë stat italian.
Noi, coma Grup d’Assion Piemontèisa, da quìndes ani i sercoma ‘d travajé për gavé le binde da dnans a j’euj a coj tanti piemontèis che, cioch ëd retòrica unitaria-rissorgimental, as n’ancòrzo pa che nòstra Gent a ven mach pì dëspresià da në stat autoritari dominà da na burocrassìa dispòtica.
I l’oma sercà, bele con l’arzigh dë sporchesse le man, ëd batajé an camp polìtich, përchè i l’oma giudicà che costa a fussa la stra giusta. Ancora ancheuj ël Piemont a l’ha nen na classe polìtica bon-a a fé j’interessi ‘d nòstra Gent. Costa neuva class polìtica a va creà. «Val Pélis», nòstr feuj bimestral, da des ani a sta part, a serca, con soe cite fòrse, dë spantié coste nòstre opinion. Coma tute le vos ëd libertà, a l’é nà pòver; ël prim nùmer dël mèis ëd fërvé dël 1988 a l’era stàit ëscrit a màchina e fotocopià! A continua a vive pòver, ma con dignità, mach con lòn che tanti Sòcio e Amis dël Grup a dan për sostenlo. Da daré a-i é gnun: gnun polìtich granos e gnanca la Region che, varda cas, soe contribussion a-j dà a tuti ij feuj e fujet pì dròlo, ma a finisso sempe ‘n moment prima che an toca a noi. Sòn a conferma mach vàire che nòstre idèje a sio mal soportà da tuti coj politicàire che al regim sentralista a l’han vendù, për blaga o për interessi, ànima e servel.
An costi des ani ‘d vita «Val Pélis» a l’à sercà d’anfonde ‘n pòch ëd fiusa e ‘d veuja ‘d batajé ai Piemonteis che a veulo vive ant un PIEMONT LÌBER (lìber da la mafia, da la burocrassìa, dai politicant ambrojon, da la delinquensa e da chi a la protegg con ëd legi përmissive e con ël fàuss pietism, lìber da chi a vorerìa impon-ne n’àutra lenga e n’àutra coltura, da chi a vorerìa vnì comandé a ca nòstra, …e la lista a podrìa continué).
Ancheuj i l’oma’l piasì ‘d pì nen esse soj. D’àùtri grup e associassion as bogio su costa stra e ‘l fat che a sia naje «Gioventura Piemontèisa» an consola e an dà fòrsa. Sòn a veul dì che ‘l Piemont a l’é viv e, dzortut, che a-i é ‘d giovo che a reagisso a l’omologassion imponùa dal regim e a combato contra col servilism al podèj che istitussion, mass-media. scòle e cese a serco d’anculcheje ‘nt la ment. La stra che i l’oma sernù a passa nen travers ij coridor dël palass, ma a l’é polida e sempe pì frequentà, përchè a l’é la stra dla libertà e dl’indipendensa. Chi, ansema a noi, a pensa che a sia la stra giusta e a veul dene na man, ch’an giuta a mostréjla ‘dcò a coj piemontèis che ancheuj, ancora an tròpi, a bogio nen (për pigrissia e nen për virtù!).
Gioventura Piemontèisa, 30.1.1998