Nòsse ‘d diamant
Arrigo Frusta.
Ancheuj i veuj ciameje ai mè 23 letor:
– Lo seve lòn che a l’é capitaje sessant’ane fà, giusta ‘l 21 d’Avril dël 1894?
– 21 d’Avril, natal ëd Roma?
– Ciuto, lah, che gnanca l’aria av senta.
– 21 d’Avril, Sant Anselm?
– Gnanca lòn. Basta, për fé pì prest vad a divlo mi.
A l’é capitaje un dij pì gròss aveniment dla Stòria. As capis: dla mia stòria. Ël 21 d’Avril dl’ann 1894 – òh, si, pròpi – an sesta pàgina dël “Birichin”, giornal piemontèis, leterari, satìrich, umorìstich, social; ann IX, nùmer 16, dopi, diret da C. B. Ferrero, tra na canson dl’Alberto Viriglio, un monòlogo ‘d B. Garneri, n’istantànea ‘d Giovanin Casalegno, un sonèt ëd Rico e un pàira ‘d pàgine ilustrà da Caramba, a-i surtìa ‘l prim artìcol d’un certo Arrigo Frusta: na colòna a sèt righe, bin an fond, prima dla Salada ‘d tuti gust e dle famose corispondense. Pa gran còsa; e coj letor d’anlora a l’avran magara pensà:
– Arrigofr… Carneade?
Ma Carneadefr… cola matin a l’avìa tocà ‘l cel con ël dil, a stasìa pa pì ant la pel, a s’anmocava dij giari, a ciamava se Turin a l’era da vende. Frustacarneade cola matin a l’avìa comprà sùbit tre còpie dël giornal, a l’avìa piassane un-a për sacòcia, che a sporzèisso bin an fòra, la tersa a la tnisìa an man, bin slargà, fasend finta ‘d lese; ma a galuciava a drita e a snistra tuti coj che a-j passavo davzin. A-i mancava pa vàire a mesdì e la gent, a col’ora, sota ij pòrti ‘d Pò, a fasìa doe bele filonghere… Possìbil che gnun as fërmèissa an sij doi pé, ancantà, a ciamesse:
– Varda, varda, chi che a-i-é sì! L’articolista dël “Birichin”, l’autor ëd cola stupenda pròsa… Bò, bò, l’é chiel… – E a jë smijava già che tuti as voltèisso a guardelo e che le fomne a lo ocèisso, tute, con un fat ëd rije, pien ëd promësse.
– Òh! gioventù! gioventù!
Da col di a l’é passaje sessant’ane giust. Nòsse ‘d diamant, da fé anunsié, coma as costuma, dal Notiziario piemontese ‘d S.M. Vogliopossiocomando.1 Lo seve tuti che, apen-a che is setoma a tàula, content ëd rimboresse ‘l coram con na porsion ëd risòt, o dontrè gnòch a la bava, la sòlita cassiëtta malparlanta a comensa a contene la stòria ‘d monsù Tòni, che a l’han trovalo sbërgnacà arlongh dl’autostrada, o cola ‘d Mini che a l’é campasse giù dal quart pian, e la banda del buco, che a l’ha fane n’àutra dle soe, e l’orribile disastro aereo, e vàire brusà viv… e vàire che a l’han portaje a l’ospidal… e avanti la mùsica dij maleur… lòn che an fà sté lì con la forciolin-a an aria e ‘l bocon che a va pì nen su, né giù. Për fortun-a – rataplan, rataplan – le vos a cambio, e a-i cambia ‘l dëscors. E i vnoma a savèj che S. E. Treranete a l’é partì për la Valsopata e che ij coniugi Tonieta e Maté Pautass dla Còsta dij Truch a fan la festa dle nòsse d’òr. Che a son dle neuve che an toco ‘l cheur a tuti.
Giusta për lòn a l’é vnume na veuja mata che ‘l 21 d’ës mèis la Malparlanta a dèissa ‘dcò la neuva dle mie Nòsse ‘d diamant.
Speransa inùtil: S.M. a lo farà mai. Tra ‘d noi a-i é na frisin-a ‘d mal mastià. Mi i-j serno ij pluch e chila – sa masca – am ha an sij garet. Bò, bò, da quand che j’heu cantàjla ciàira che l’italian am pias amparelo sul Tommaseo e sul Rigutini, pitòst che da Meo Petacca e da er Bullo de Trastevere (… fesso, scoccioso, tutte balle, l’ha fatta, non ce la faccio, se ne stropiccia, non me ne frega nulla…), da anlora Soa Maestà am jë bat pitòst frèide.
«Chi l’ha d’amèr an boca a peul nen spuvé doss», a predicavo ij vej.
A l’é për lòn che la gran neuva j’heu sùbit dala bele mi, frèida, patanùa, për parèj:
– Sessant’ane fà, sul “Birichin” a-i surtìa mè prim artìcol.
Ma ij 23 letor a son sautà sù: – Costa la gran neuva? Bërgne! Che miraco bleu l’artìcol d’un giornal!
Capisso che ancheuj a sia na neuva da gnente. Ancheuj tuti coj che a san fé l’O con l’ambossor, tute cole che a l’han për servel pa mach tre centim ëd miola ‘d sambù, tuti e tute a scribacio romanz e poesìe, a tiro fòra sò diario, a stampo soe memòrie. Smania ‘d publicità, zanzij ëd butesse an sël fus, stèile dël cine, eròi dla pelìcola, cantarin ëd bajòna, prensi da quat al tòch, sautabusson dla gansa, strafognin dël marciapé, viravoltà a veujdo ‘l sach dle soe stòrie d’amor, a scolo ‘l barlèt dij sò divòrsio, ‘d soe materie e dle pì spòrche scapade. E la gent, daje a tapassié sa pàuta ‘d paròle e a bërlichesse ij singh dìj e ‘l pòles.
Ma na vòlta anlora sa facenda a l’avìa n’àutr andrit. Coma i l’abia fàit a intré ant ël sacrari dël “Birichin” j’heu già contalo ant ij “Tempi Beati”.2 E i veuj nen ripetlo ancora na vòlta. Basta che i sapie che, prima ‘d vëdde stampà sa colòna e le set righe ‘d piemontèis, i l’avìa daje drinta bel e bin eut ane a studié… l’italian in quel di Prato, città dello sconforto – o piove, o tira vento, o suona a morto. E j’heu ‘dcò bel e bin tirà la cavëssa sensa arlass, prima ‘d podèj fé fòra la mia pròsa, a un sòld la riga, sle pàgine dla Gasëtta dël Pòpol e giornali attigui.
Ma sente costa: a l’é pa ‘d vàire che i son andàit ant j’ufissi d’un giornalon che a së stampa a mila e mila còpie. Pen-a intrà, discussion con ël portié – òh! pardòn, con ël custòde, generalità, telefonada ai piani superiori, des minute d’attesa, përmess ëd monté lë scalon – barche! l’assenseur a l’é riservà ai pezzi grossi – longh coridor in dolce penombra, feltro për tèra, pòrte numerà parèj dj’ospidaj, «farsi annunziare», «parlare sottovoce», «visite brevi»…
Fotre! Che progress!
E noi – anlora – che i andasìo e vnisìo, a qualonque moment dël di e dla neuit an col rez-de-chaussée ‘d via 4 Mars…! Pa gnente dla vita d’anlora a l’é sganfasse da mia memòria. Tut a l’é ancora lìmpid, ciàir coma la vita ‘d jér e d’ancheuj. Quante figure d’amis, a memorieje, a sàuto fòra, ‘d bòt an blan, viv, parlant… quanti aveniment a së slargo, as colorisso dnans ai mè euj, coma se a fusso mai robatà ant la lontanansa dël temp!… Eco sì lë stanson dla Gasëtta, tal e qual: da na part l’ufissi d’Òrsi e ‘d Colin, da l’àutra l’ufissi d’E. A. Berta, sota ij fnestron le tre scrivanìe, an fila, ‘d Letel, ëd De-Abate e d’Abate-Daga; an bel e mes cola piassa d’arme ‘d tàula, andova le gòrbe dla Gasëtta – e a-i në j’era che as ciamavo Pasquali, Eula, Berrini, Mussi-Nielli – con ël sòlit rinfòrs ëd cost e ‘d col amis, setà dantorn o crocionà ansima, finìo ‘l tòch, o mnavo la patalica për drit e për travers, tirand dë strivassà a gran fòrsa, sensa gnun rispet ëd l’Arte, sensa gnun riguard dla Stòria, s-cionfand ëd rije, piantand na fera da Carlevé. Anlora a-i ëspontava Berta da sò uss, con le man gionte, j’eui al cel coma se a implorèissa ij Sant dël Paradis. Nopà Letel, se a l’avìa le bòje, sbatìa ‘l tirol e a pijava ‘l plòt,3 dòp d’avèine artrossà për le feste. Ma Òrsi, chiel, an fasìa la soa brava prédica. E la moral a l’era: Dësmentieve mai che ‘l giornalism a l’é nen un mësté: a l’é na mission.
Bej temp pì leger, pì inossent, che a l’han durà fin-a ai prim areoplan, fin-a a la guèra ‘d Libia, fin-a a Cabiria e a la Francesca da Rimini ‘d D’Annunzio. E Nazzaro a vincìa an América e Delagrange volerà? non volerà? E Chavez a cascava a Domodòssola, Einstein a rumiava la manera ‘d mandé a fesse scrive la teorìa ‘d Newton, Corvetto a cantava Tripoli bel suol d’amore… Ragazzoni a scribociava su tuti ij taulin dël Molinare le stròfe ‘d sò Rè Momotombo; e mi e Vandok, al Brescia dla Galarìa ‘d Pòrta Palass, con vintessingh pié an tut e për tut is farsìo ‘d picatèra a la bròcia,4 servì an tàula.
Stòrie dël mond dla Lun-a, pa vèra?
Adess, se i-i penso, a më smija d’esse vnù al mond na sconda vòlta. E che tuti si incant a sio capitame ant la vita ‘d prima.
Sessant’ane: Nòsse ‘d diamant.
Òh! Le Bele!
Rastignac a-j ciamrìa: Nòsse con ij fi sech.
Ij Brandé N. 183 | 15.4.1954
1 La Radio; S.M. a stà për Soa Maestà.
2 Tempi Beati a l’é ‘l lìber ëd memòrie dij temp dël Birichin che Frusta a l’ha dàit a le stampe dël 1949.
3 Pijé ‘l plòt: andessne via.
4 Picatèra a la bròcia: polastrin rustì a la bròcia.