Vér monument ëd la literatura, dla lenga e dla bataja piemontèisa, Barba Tòni Bodrìe (Bàud-rìe) a nass a Frasso (Fràisso), an Val Varàita, dël 1921. Professor e peui présside, a ancamin-a soa cariera literaria coma scritor ant ël provensal ëd soa valada (Fraisse e Méel, 1965; Solestrelh òucitan, 1971) për peui ambrassé la càusa dël piemontèis (Val d’Inghildon, 1974; Sust, 1985). A l’ha tutun ëscrivù an vàire e vàire lenghe e dialet diferent.
«Òm ëd na coltura strasordinaria, soa poesìa a l’é bogiasse sempe ‘d pì an sla carzà religiosa, scasi fransescan-a ant sò anteresse e soa grinor për le bestie che, sìmbol ëd na vita sempia e natural ëmnassà ‘d mòrt da la siviltà dël di d’ancheuj, a dvento na metàfora dle lenghe e dij pòpoj pcit».
▼
▲
Mach Barba Tòni a l’é stàit bon a buté ansema, co’ ij sò gieugh ëd paròle, l’ànima carnal, spiritual e ancreusa ‘d soa spiritualità fiamenga:
Esse la ven-a…
Barba Tòni Bodrìe
Esse la ven-a drùa,1 dla grinor,2 ch’a veul nesse
‘me ‘l sangh da tò cheur, Crist, dai tò euj, mana ‘d cel,
mej che ‘l làit e l’amel; chi podrà mai stofiesse?
Dë vnì bel e novel?
Ij vej a l’han pro dit: «Mai gnun a vogrà3 ‘l mor
dël Dé e a vivrà ‘ncor», m’a j’ero ij vej, passà.4
Noe tò mor, Dé Crist, vogoma, n’ës-ciandor.5
Tùit ij di. E vivoma. Uros.6 Dë-dsà. Dë-dlà.
S’a-i fussa mach sa vita, cos valrìj-la la vita?
Vive për ëvnì vej, tërbulé,7 maladìe,
‘l pì dangg-reuse,8 marrìe…;9
a sarìa mej flambesse,10 flambela già da cita
sa vita.
Mi, s’i fussa sigur ch’a n’i é pa n’àutra, giusta,11
tribaudëtta,12 boneur, Pare ch’am ciama, am susta,
im flamberìa. E dun-a.13
Mej la mòrt che la vita…? Mòrta, dla mòrt pì ‘nfrun-a.14
Ij flut15 a revo16 ‘l Nent,17 m’as peur-lo? Frej, barbin,18
gagioma19: ‘l prim ch’a meur a spòrz ël mignolin;20
antër-cola,21 marcioma tra patalerne22 ‘d feu,
a col ch’a l’ha rason ël feugh a-j farà ‘n reu,
d’òra ch’adòra,23 ‘n geu,24
ma ch’a val la candèila, milant’e un-a candèila.
Geu ch’at argala, Mama. D’ës mar afros l’ëstèila.
Di Nial,25 arnasse ‘n cel, pì i vis pì am an-namora,
l’ora a l’é la sant’ora.
Am ësmija già ‘d voghe, San Giann, toa éola26 granda,
che ‘d vira-riond an aria e ‘d lus at angarlanda;
e am fà: «Chi ve? Chi ve?»;27
e mi, tut an sugnanda: «Mach nòs’ Dé, mach tò Dé».
I la ‘rcognoss, a l’é…? L’éola dël Sant Imperi,
che con la cros e ‘l ciav28 a gloriava ‘l drapò
dij Crosà dl’Abadìa; a cantavo ij misteri
dël Crist neusti bon-grand; che gent fàit’a pivò!29
Cola bavard’antica,30 nassùa dai salteri,31
da j’àngej ëd Betlèm, or’ a la canto ‘ncora,
fin-amai,32 a profàit;33 tavòta34 a l’é sant’ora.35
Da Catlin-a36 al Di Nial,37 l’ora ch’am an-namora.
Sah bioch38 e rataplan,39 dé ‘l pass a la marciada,40
la Catlinòta ven, a la testa dl’armada.41
S’i podèissa, ‘dcò mi, volé a reu42 ‘nt ël sol,
canteTe àut e bàud, sol Sol43, chè Ti ’t ses col,
s’i podèisso canteTe, àngej, sant, gent e ciri44
tùit ansema, Dé Liri,45
Con tute ‘l creadure, milanta vos diverse,
tui j’ëstrument ëd mùsica dë ‘l pì gòtiche smerse,46
mach col a sarìa ‘l còro, cola a sarìa l’orchestra
che Ti, pior sosrient,47 it ëvnirìe a la fnestra.
La mal ëd j’anfësture,48 la bin ver’ Ti, Nosgnor,
an dan la gòj pì àuta, ‘nt ël marche49 ‘d sent lusor:50
ël sangh dal cheur, da ‘l man, dai pé e da la testa
a l’é lus e përfum e bavarda da festa,
ël mond a vanta via,51 ma’-pì la Cros a-i resta,
cola che con Mamin-a, luserna ch’an governa,
an cel, ëvnùit divin, an argioiss eterna.
Nosgnor, che ‘d mistà toe,52 ma it l’has lassan-ne un-a
corma: sudor ëd sangh, fërleche, ‘l Sant Sudari.
Cò dis-la s’ombra sombra?:53 «S’i veuli la fortun-a
anfrun-a, ‘n mes a ‘n mond ch’a l’é la neuit pì brun-a,
mi i son la lun-a; feve, coma Chiel, sël Calvari,
coma costa mistà; e i saré tùi divin:
sangh an buria,54 lus, gòj, gregorian sensa fin».
Nosgnor, baratme ‘l cheur,55 con ël tò; i l’avrai
la grinor, la Passion, la Cros al fin-amai.
Ma se pròpi veus pa, disje a l’àngel ch’am pòrta
l’òstia ‘n moment ëdnans che mia carn a sia mòrta.
I lo sai pro che mi im mérito pa sòn,
mi ch’i peuss esse, squasi, ‘l derié56 dij pecador,
tut dësdeusi,57 dësbàucc,58 ëstriplon,59 mocador60
ma pròpi për tut sòn it ciam, cariton,61 lòn.
Son-ne cafard62 o lindo63? I lo sai gnanca mi,
miraco na part l’un e na part l’àut’ i son.
Pa për nèn ch’it ses Giùdes, mach Ti ‘t lo sas lo-lì.
I son un pòr viton, ma ‘dcò tò fieul. Përdon.
1 Ven-a drùa: l’arteria gròssa, l’aòrta.
2 Grinor: afession, amor freiral.
3 A vogrà: a vëddrà.
4 A j’ero j’antich, temp passà.
5 S-ciandor: splendrior.
6 Uros: content.
7 Tërbulé: tribulé, soporté le maladìe.
8 Dangg-reuse: dolorose.
9 Marrìe: marìe, grame, malëgne.
10 Flambesse: massesse, suissidesse.
11 Ch’a rend giustissia.
12 Tribaudëtta: le ciòche ch’a son-o a festa.
13 Dun-a: sùbit (ital.).
14 Pì terìbil che la mòrt (ël Nent).
15 ij disperà përdù.
16 Revé: vaghegé, sospiré.
17 Ël Nent: ël nèn.
18 Barbin: agnel, bèro sensa bërgé.
19 Gagé: parié, fé pariura, scomëtte.
20 la ciav (dël misteri).
21 Antër-cola: an ëspetand.
22 Patalerne: fiame motobin àute.
23 ch’a përfuma.
24 Geu: gieugh.
25 Di Nial: Natal.
26 Éola: ègla, agia, òja.
27 Onomatopea dël vers ëd l’éola.
28 ‘L ciav: le ciav (S. Pe?).
29 Fàita për sosten-e (scasi përfeta).
30 Canson antica.
31 Salteri: ël lìber dij Psalm.
32 Ant la manera la pì àuta.
33 Sensa interussion.
34 Tavòta: sèmper.
35 Ora santa.
36 Catlin-a: ël nòm che ij Piemontèis a-j dan a la mòrt, che ‘l linguista Tagliavini a fà rivé da ‘l nòm ëd la dea greca dl’infern Hecate.
37 Da la mòrt al di dla nassensa ant ël Siel.
38 Trombe.
39 Tamborn.
40 La marciada: ël defilé.
41 L’armada dël Siel.
42 A spiral, parèj dla lòdna.
43 ùnich Sol.
44 Ciri: osej.
45 Dé liri, Dé lìrich, deliri.
46 Smerse: spece, qualità.
47 Sosrient: sorient.
48 Ël dolor ëd le piaghe.
49 Sign.
50 Sent lum (teològich)
51 A dëspariss.
52 Vàire ch’a son le mistà ch’aT rapresento.
53 Ombra scura (misteriosa).
54 Sangh ch’a anlaga.
55 Cambia mè cheur con ël Tò (grassia ch’as concend mach a chèich Sant dij pì grand).
56 Derié: ùltim.
57 Vissios.
58 Licensios.
59 Grossé.
60 Ch’a bëstëmmia.
61 Për la carità.
62 Fàuss, ipòcrita.
63 Sincer.
.